Επιλογή και τρόπος παρουσίασης του λημματολογίου
Το παρόν Λεξικό επιδιώκει να παρουσιάσει τον λεξιλογικό θησαυρό της σημερινής γλώσσας στην πιο αντιπροσωπευτική του μορφή. Το λεξιλόγιο της νεοελληνικής γλώσσας υπερβαίνει τα 500.000 λήμματα, χωρίς να συνυπολογίζονται, όπως είναι λογικό, τουλάχιστον 200.000 εξειδικευμένοι επιστημονικοί όροι. Στον πυρήνα της Νεοελληνικής εκτιμάται ότι ανήκουν 70.000 λήμματα, όσα περίπου καταγράφονται και για τις μεγάλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Σ’ αυτό εδώ το Λεξικό αναπτύσσονται περίπου 75.500 λήμματα, σύμπλοκα και στερεότυπες εκφράσεις από τα 140.000 που υπάρχουν στην ηλεκτρονική βάση. Είναι αυτονόητο ότι αξιοποιήθηκαν τα περισσότερα νεοελληνικά λεξικά. Τα πιο εύχρηστα λήμματα της κοινής νεοελληνικής (περίπου 30.000) περιέχουν, για διδακτικούς λόγους, περισσότερα παραδείγματα. Η επιστημονική ορολογία καταλαμβάνει τη θέση που της αξίζει, καθώς αποτελεί σημαντικό παράγοντα στη διαμόρφωση της κοινής Νεοελληνικής του μέλλοντος. Έχει καταγραφεί μεγάλος αριθμός νεολογισμών, περίπου 5.500, που δεν υπάρχουν σε κανένα άλλο νεοελληνικό λεξικό (αεροστόπ, αεροχείμαρρος, ανακτήσιμος, αναστοχάζομαι, ανοσοχημεία, αντιγήρανση, κανονικοποιώ, κρεπιέρα, συνεκδότης), πολλοί από τους οποίους αποτελούν διεθνισμούς υπό μορφή μεταφραστικών δανείων. Καταγράφεται επιλεκτικά το ειδικό λεξιλόγιο ορισμένων γνωστικών τομέων (ζέον ΕΚΚΛΗΣ.), λέξεις που αποκλίνουν από τη νόρμα (μπογάτσα, βλ. μπουγάτσα), διαλεκτικές (σύντεκνος, χουλιάρι), όσες έχουν ιδιαίτερη ιστορική αξία (κλέφτες και αρματολοί) και όσες είναι αρχαιοπρεπείς (σκαλάθυρμα), αλλά εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σε απαιτητικά κείμενα. Αρκετές λόγιες λέξεις, και άλλες του απαιτητικού λεξιλογίου, ανήκουν σε υψηλό υφολογικό επίπεδο (ανοίκειος, αφίσταμαι), ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις δεν σχηματίζονται ανάλογοι τύποι στη δημοτική (εθεάθη, θεάθηκε).
Ουσιαστικά που προέρχονται από επίθετα αναπτύσσονται είτε αυτοτελώς, κινητό (το) και όχι στο λήμμα κινητός, -ή, -ό, είτε ως υπολήμματα: αναπάντητη (κλήση), στο λήμμα αναπάντητος. Προθήματα (αντι-, κοσμο-, μετα-, πολυ-, υπερ-) και επιθήματα (-ιμος, -μανία, -ότητα,-ποίηση) με μεγάλη παραγωγική δύναμη αναπτύσσονται ως κανονικά λήμματα. Έτσι αποκτά κανείς εναργέστερη εικόνα των παραγωγικών μηχανισμών της γλώσσας, των ad-hoc σχηματισμών και των ξενικών επιδράσεων, ενώ παράλληλα παρέχονται στοιχεία για τη διδακτική αξιοποίηση του νέου λεξιλογίου.
Για εξοικονόμηση χώρου δεν λημματοποιούνται συχνά εμφανιζόμενες σύνθετες λέξεις με σταθερά λεξικά ή γραμματικά μορφήματα (όπως: αυτό-, επανα-, κακο-, καλο-, μακρο-, μικρο-, ξανα-, πολύ-, -ιμος, -ότητα, -ποίηση) που γίνονται εύκολα κατανοητές. Με το ίδιο σκεπτικό παρατίθεται ένα αντιπροσωπευτικό σύνθετο, λ.χ. θεατρόφιλος, δεν αναπτύσσονται όμως ως κανονικά λήμματα τα σύνθετα: θεατροφιλία, θεατροφιλικός, θεατρομανία. Παρουσιάζεται το λήμμα εσπεριδοειδή (τα), όχι όμως η εσπεριδοκαλλιέργεια και ο εσπεριδοκαλλιεργητής.
Βασική καινοτομία του Λεξικού είναι η συστηματική καταγραφή των συνδυαστικών δυνατοτήτων των λέξεων. Οι σχετικές πληροφορίες είναι καθοριστικής σημασίας για την παραγωγή απαιτητικών γραπτών και προφορικών κειμένων. Βλ. ενδεικτικά τα λήμματα ακούω, γραμμή, ευγενής, ζωή, τουρισμός, χημεία.
- Προβολές: 124