| ID | Λήμμα | Ερμηνεία | |
|---|---|---|---|
| 57482 | χρυσοχέρα | χρυ-σο-χέ-ρα ουσ. (θηλ.) (προφ.): γυναίκα που ό,τι φτιάχνει με τα χέρια της, κυρ. φαγητά ή εργόχειρα, είναι επιτυχημένο: (ως επίθ.) ~ νοικοκυρά. | |
| 57483 | χρυσοχέρης | χρυ-σο-χέ-ρης ουσ. (αρσ.) {χρυσοχέρ-ηδες} (προφ.) 1. εξαιρετικά επιδέξιος τεχνίτης, μάστορας. Βλ. χρυσά χέρια. 2. χρυσοδάκτυλος: ~ηδες ξάφρισαν κοσμηματοπωλείο. (ως επίθ.) ~ηδες: διαρρήκτες. Πβ. ελαφρο-, μακρυ-χέρης. [< 1: μεσν. χρυσοχέρης] | |
| 57484 | χρυσοχοείο | [χρυσοχοεῖο] χρυ-σο-χο-εί-ο ουσ. (ουδ.): εργαστήριο χρυσοχοΐας ή/και κοσμηματοπωλείο. [< αρχ. χρυσοχοεῖον] | |
| 57485 | χρυσοχοΐα | χρυ-σο-χο-ΐ-α ουσ. (θηλ.): η τέχνη της κατασκευής αντικειμένων, ιδ. κοσμημάτων, από κατεργασμένο χρυσό: η ελληνική ~. Έκθεση/εργαστήριο ~ας. Βλ. αργυρο~, εφαρμοσμένες/διακοσμητικές τέχνες, κοσμηματοποιία, πυρόχωμα. [< μεσν. χρυσοχοΐα] | |
| 57486 | χρυσοχοϊκός | , ή, ό χρυ-σο-χο-ϊ-κός επίθ. {ιδ. στο θηλ.}: που σχετίζεται με τη χρυσοχοΐα: ~ή: τέχνη (κ. ως ουσ., η ~ή). [< αρχ. χρυσοχοϊκός] | |
| 57487 | χρυσοχόος | χρυ-σο-χό-ος ουσ. (αρσ. + θηλ.): τεχνίτης που ασχολείται με τη χρυσοχοΐα. Βλ. αργυρο~, κοσμηματοποιός. [< αρχ. χρυσοχόος] | |
| 57488 | χρυσόψαρο | χρυ-σό-ψα-ρο ουσ. (ουδ.): ΙΧΘΥΟΛ. ψάρι ενυδρείου (επιστ. ονομασ. Carassius Auratus), μικρών διαστάσεων και λαμπερού χρώματος, συνήθ. κόκκινου ή πορτοκαλί: ~ σε γυάλα. Βλ. ψαροτροφή, -ψαρο. ● ΦΡ.: (έχει) μνήμη χρυσόψαρου: αδύνατη μνήμη. ΑΝΤ. (έχει) μνήμη ελέφαντα [< γερμ. Goldfisch, αγγλ. gold-fish] | |
| 57489 | χρύσωμα | χρύ-σω-μα ουσ. (ουδ.) (προφ.): η ενέργεια ή το αποτέλεσμα του χρυσώνω: ~ εικόνας (: στην αγιογραφία). ΣΥΝ. επιχρύσωση.|| (παλαιότ.) Το έθιμο του ~ατος. Πβ. ασήμωμα.|| (μτφ.) Επιχειρείται ~ του χαπιού (= ωραιοποίηση της κατάστασης, καλόπιασμα). [< αρχ. χρύσωμα] | |
| 57490 | χρυσώνω | χρυ-σώ-νω ρ. (μτβ.) {χρύσω-σα, χρυσώ-σει, -θηκε, -θεί, χρυσών-οντας, χρυσω-μένος} 1. (μτφ.) καταβάλλω μεγάλο χρηματικό ποσό σε κάποιον, για εξυπηρέτηση προσωπικού μου συμφέροντος: Τον ~σαν/~θηκε, για να αποδεχτεί την πρότασή τους. Πβ. χρυσοπληρώνω. 2. επιχρυσώνω: ~μένο: τέμπλο (ναού). 3. (μτφ.) ωραιοποιώ: Προσπαθεί να ~σει την κατάσταση. 4. (παλαιότ.-λαϊκό) δίνω σε κάποιον χρυσό νόμισμα ή κόσμημα ως δώρο, γούρι ή ανταμοιβή: ~σαν τη νύφη. Πβ. ασημώνω. ● χρυσώθηκε (προφ.) 1. (για αθλητή) πήρε χρυσό μετάλλιο. 2. (για σιντί ή τραγουδιστή) έγινε χρυσό(ς)., χρυσώνει (μτφ.): προσδίδει (σε κάτι) χρυσαφένια λάμψη: Ο ήλιος ~ (= χρυσίζει) με τις ακτίνες του τη θάλασσα. ~μένα: στάχυα/φύλλα. ● ΦΡ.: χρυσώνω το χάπι: προσπαθώ να απαλύνω ή να εξωραΐσω αρνητική κατάσταση· κατ΄επέκτ. καλοπιάνω: Πάει να μου ~σει ~, για να μη στενοχωριέμαι. Κούφια λόγια προκειμένου να ~θεί ~. Υποσχέσεις που δεν είναι παρά ~μένο χάπι. Πβ. κάνω τα πικρά γλυκά. Βλ. χαϊδεύω τ' αυτιά κάποιου. [< γαλλ. dorer la pilule] [< 2: αρχ. χρυσῶ] | |
| 57491 | χρυσωπός | , ή, ό χρυ-σω-πός επίθ. (λόγ.-λογοτ.): που το χρώμα του μοιάζει με χρυσό. Πβ. χρυσαφένιος. Βλ. -ωπός. [< αρχ. χρυσωπός ‘που λάμπει σαν χρυσός, που έχει χρυσαφί χρώμα’] | |
| 57492 | χρυσωρυχείο | [χρυσωρυχεῖο] χρυ-σω-ρυ-χεί-ο ουσ. (ουδ.) 1. ορυχείο χρυσού. Βλ. -ωρυχείο. 2. (μτφ.) πηγή μεγάλου πλουτισμού ή σημαντικής ωφέλειας: κτήματα-~α. Η επιχείρηση αποδείχτηκε σωστό ~.|| Είναι ανεξάντλητο ~ γνώσεων/πληροφοριών. [< 1: μτγν. χρυσωρυχεῖον 2: γαλλ. mine d'or] | |
| 57493 | χρυσωρύχος | χρυ-σω-ρύ-χος ουσ. (αρσ.): εργάτης χρυσωρυχείου· παλαιότ. χρυσοθήρας. Βλ. -ωρύχος. [< μτγν. χρυσωρύχος] | |
| 57494 | χρώμα | [χρῶμα] χρώ-μα ουσ. (ουδ.) {χρώμ-ατος | -ατα, -άτων} 1. οπτική εντύπωση που προκαλείται, όταν το φως ανακλάται στις επιφάνειες αντικειμένων ή απορροφάται από αυτές: βυσσινί/εκρού/κίτρινο/κρεμ/κυπαρισσί/μοβ/μπεζ/πράσινο/ροζ/τιρκουάζ ~. Ανοιχτά/γήινα/ματ/μεταλλικά/μουντά/ουδέτερα/παστέλ/σκούρα/φωσφοριζέ ~ατα. Οι αποχρώσεις/οι διαβαθμίσεις/η ένταση/ο κορεσμός/ο τόνος/η φωτεινότητα ενός ~ατος. Υφάσματα διαφορετικού ~ατος. Φορέματα σε πολλά σχέδια και ~ατα. Γκάμα/ποικιλία/συνδυασμοί ~άτων. Η θάλασσα έχει μπλε ~. Το φυσικό μου ~ (μαλλιών) είναι καστανό/ξανθό. Το ~ των ματιών της είναι γαλανό/μελί. (ΒΙΟΛ.-ΙΑΤΡ.) Το ~ (= η χρώση) του βλεννογόνου/των ιστών. ~ατα που δεν ταιριάζουν μεταξύ τους. Πβ. χρωματισμός.|| Θεωρία/κλίμακα/φάσμα των ~άτων.|| (Για έντονα ~ατα σε αντίθεση προς το άσπρο, το μαύρο και το γκρι:) Πανδαισία ~άτων και αρωμάτων/ήχων. Τα ~ατα και το φως κυριαρχούν στον χώρο. Παίζω με τα ~ατα (: τα συνδυάζω με δημιουργικό τρόπο). 2. η αντίστοιχη ιδιότητα ως συμβολισμός ή χαρακτηριστικό γνώρισμα: τα ~ατα της ελληνικής σημαίας/μιας ομάδας. Αγωνίζεται με τα εθνικά ~ατα.|| Το ~ της υγείας (: ροδαλό). Τριαντάφυλλα στο ~ του πάθους (: κόκκινα). Φορά ανοιξιάτικα ~ατα.|| Τα ~ατα των φύλλων της τράπουλας. 3. ΧΗΜ.-ΤΕΧΝΟΛ. ουσία σε ρευστή μορφή και σε διάφορες αποχρώσεις, η οποία χρησιμοποιείται για τον χρωματισμό επιφανειών: υγρό ~. ~ μετάλλων. Αδιάβροχα/ακρυλικά/ανεξίτηλα/πυράντοχα/συνθετικά/φυσικά/χημικά ~ατα. Επιστρώσεις/κηλίδες ~ατος. Αντοχή του ~ατος. ~ατα διαγράμμισης/επιπλοποιίας. ~ατα οικολογικά/ήπιας χημείας. ~ σε σπρέι. Επιλέγω το ιδανικό ~ για τους τοίχους. Πβ. βερνίκι, μπογιά, χρωστική.|| Γυάλισμα/προστασία ~ατος αυτοκινήτου.|| ~ατα ζωγραφικής. Τα ~ατα της παλέτας. Βλ. κηρο-, ξυλο-μπογιά, μαρκαδόρος, τέμπερα.|| Αραιωμένα ~ατα. Ανάμειξη ~άτων.|| (για τα ρούχα:) Ευαίσθητα ~ατα (: που ξεβάφουν, ξεθωριάζουν στο πλύσιμο). Βλ. υδρόχρωμα. ΣΥΝ. βαφή (2) 4. (ειδικότ.) χροιά της επιδερμίδας: ~ (= χρωματισμός, χρώση) του δέρματος. Ισότητα ανεξαρτήτως ~ατος.|| Έχει κάνει ωραίο ~ (: έχει μαυρίσει).|| Δεν μ’ αρέσει το ~ του (: είναι ωχρός). Έφυγε το ~ απ' το πρόσωπό του (: χλόμιασε). Έχασε το ~ του από τη ζήλια/τον θυμό/το κακό του (: κιτρίνισε, πρασίνισε).|| Αλλάζει ~ατα σαν τον χαμαιλέοντα (: η γνώμη του είναι ευμετάβλητη). 5. (μτφ.) ιδιαίτερο γνώρισμα, χαρακτηριστικό στοιχείο: συγκέντρωση με πολιτικό ~. Νησί με παραδοσιακό ~ και αιγαιοπελαγίτικο στιλ. Στα ~ατα και τον ρυθμό του καρναβαλιού. Τα πυροτεχνήματα έδωσαν ένα άλλο ~ στη βραδιά (: νότα, πινελιά). Πβ. ιδιαιτερότητα, τόνος, ύφος.|| Συζήτηση χωρίς ~ (: άχρωμη· πβ. ενδιαφέρον, ζωντάνια). 6. ΠΛΗΡΟΦ. ψηφιακή αναπαράσταση, απεικόνιση της αντίστοιχης ιδιότητας: ~ γεμίσματος. Το ~ του φόντου. Απόδοση/βαθμονόμηση/επεξεργασία/επιλογή/ποιότητα/προσθήκη ~ατος. Ψηφιακό ~ υψηλής ποιότητας. Ανάλυση ~ατος ... μπιτ. Εκτύπωση ... ~άτων. Βλ. ματζέντα, φωτεινότητα.|| (σε κινητό τηλέφωνο/τηλεόραση:) Οθόνη ... ~άτων.|| (ΤΗΛΕΠ.) Αποκωδικοποιητής ~ατος. 7. (μτφ.) ηχόχρωμα: το ~ της φωνής. Πβ. χροιά, χρωματισμός. Βλ. εκφραστικότητα. 8. (στο πόκερ) χέρι που αποτελείται από πέντε μη συνεχόμενα χαρτιά του ίδιου συμβόλου: (Έκανε/έχει) ~ στον βαλέ. Βλ. κέντα. 9. ΦΥΣ. κβαντικός αριθμός των κουάρκ. ● Υποκ.: χρωματάκι (το) ● ΣΥΜΠΛ.: αφαιρετικά χρώματα: που δημιουργούνται από την ανάμειξη προσθετικών χρωμάτων., βασικά/κύρια χρώματα & (σπάν.) πρωτεύοντα χρώματα: που δεν μπορούν να παραχθούν από τη σύνθεση άλλων χρωμάτων· ειδικότ. μπλε, κίτρινο, κόκκινο. [< γαλλ. couleurs primitives] , δευτερεύοντα χρώματα & παράγωγα χρώματα: που δημιουργούνται από την ανάμειξη βασικών χρωμάτων., ζεστά/θερμά χρώματα: κόκκινο, κίτρινο, πορτοκαλί (και οι αποχρώσεις τους). , θερμοκρασία χρώματος: ΦΥΣ. ο βαθμός απόχρωσης του φωτός που εκπέμπει μια φωτεινή πηγή. [< αγγλ. colour temperature, 1916] , κορεσμένο χρώμα: που δεν έχει αναμειχθεί με το άσπρο· κατ' επέκτ. έντονο βαθύ χρώμα: εκτύπωση με άριστο ~ ~. [< αγγλ. saturated colour] , προσθετικά χρώματα: βασικά χρώματα τα οποία, όταν συνδυάζονται μεταξύ τους, σχηματίζουν όλα τα υπόλοιπα., συμπληρωματικά χρώματα (συνήθ. ένα βασικό και ένα δευτερεύον): αυτά που, όταν συνδυάζονται στις σωστές αναλογίες, δίνουν το λευκό., ψυχρά/κρύα χρώματα: μπλε, μοβ, γκρι, πράσινο (και οι αποχρώσεις τους)., βάθος χρώματος βλ. βάθος, διαχωρισμός χρωμάτων βλ. διαχωρισμός, παλέτα χρωμάτων βλ. παλέτα, πλαστικό χρώμα βλ. πλαστικός, σκοτωμένο κόκκινο/χρώμα βλ. σκοτώνω, τα χρώματα της ίριδας βλ. ίριδα ● ΦΡ.: με (τα πιο) ζοφερά/μελανά χρώματα & με (τα πιο) μαύρα χρώματα (μτφ.): με τρόπο παραστατικό όσον αφορά τις δυσκολίες, τα εμπόδια ή τα αρνητικά σημεία: Περιγράφει ~ ~ την κατάσταση., παίρνω χρώμα (προφ.) 1. μαυρίζω: Έχει πάρει ~ απ' την ηλιοθεραπεία/τον ήλιο. 2. αποκτώ συγκεκριμένη απόχρωση: Το δωμάτιο θα πάρει ~ με τις καινούργιες κουρτίνες. Ο ουρανός, το δειλινό, ~ει υπέροχα ~ατα. 3. αποκτώ ενδιαφέρον: Ο αγώνας πήρε ~. 4. (για φαγητό) ροδίζω: Ψήνετε τα κουλουράκια μέχρι να ~ουν ~., άλλαξε χρώμα/δέκα/χίλια χρώματα βλ. αλλάζω [< αρχ. χρῶμα, γαλλ. couleur, αγγλ. colo(u)r, chroma] | |
| 57495 | χρωματίδα | χρω-μα-τί-δα ουσ. (θηλ.) {συνήθ. στον πληθ.} & (σπάν.) χρωματίδη & χρωματίδιο (το): ΒΙΟΛ. καθένα από τα δύο όμοια νήματα στα οποία χωρίζεται ένα χρωμόσωμα κατά τη διάρκεια της μίτωσης: αδελφές ~ες (: που φέρουν τις ίδιες γενετικές πληροφορίες). [< αγγλ. chromatid, 1900, γαλλ. chromatide, 1951] | |
| 57496 | χρωματίζω | χρω-μα-τί-ζω ρ. (μτβ.) {χρωμάτι-σα, χρωματί-σει, -στηκε (λόγ.) -σθηκε, -στεί (λόγ.) -σθεί, χρωματίζ-οντας, -όμενος, χρωματι-σμένος} 1. απλώνω χρώμα, βαφή σε μια επιφάνεια: Τα παιδιά ~ουν τα σχήματα με μαρκαδόρους/ξυλομπογιές/τέμπερες. ~σαν με κίτρινο χρώμα το περίγραμμα. Βλ. ζωγραφίζω, σχεδιάζω.|| (μτφ.) Ο ήλιος έδυε, ~οντας τον ορίζοντα με κοκκινωπές αποχρώσεις.|| (ΠΛΗΡΟΦ., για ψηφιακό χρώμα:) ~ γραμμές/στήλες.|| Οι τοίχοι ~στηκαν μπεζ. Πβ. μπογιατίζω. Βλ. απο~. ΣΥΝ. βάφω (1) 2. (μτφ.) προσδίδω ιδιαίτερο γνώρισμα: Τα γεγονότα ~σαν αρνητικά την καθημερινότητα.|| (ειδικότ.) Διαβάζει ~οντας τη φωνή του αναλόγως (: δίνοντας ιδιαίτερη χροιά). Βλ. διανθίζω. ● Παθ.: χρωματίζομαι: χαρακτηρίζομαι με βάση τις πολιτικές μου πεποιθήσεις: Δεν εκφέρει άποψη από φόβο μη ~στεί (κομματικά). Βλ. χρωματισμένος. [< 1: αρχ. χρωματίζω 2: αγγλ. colour] | |
| 57497 | χρωματικός | , ή, ό χρω-μα-τι-κός επίθ.: που σχετίζεται με τα χρώματα: ~ή: αρμονία/γκάμα. ~οί: συνδυασμοί. ~ές: αποχρώσεις/διαβαθμίσεις. ~ά: εφέ.|| (ΟΠΤ.) ~ός: κορεσμός.|| ~ός: κατάλογος. ~ή: παλέτα. Βλ. χρωστικός.|| (ειδικότ., για τη χροιά του δέρματος:) ~ές: αλλοιώσεις.|| (μτφ.) ~ή αλλαγή του τόπου.|| (ΠΛΗΡΟΦ.) ~ός: αριθμός/κώδικας. ~ή: ανάλυση/απόδοση (εκτυπωτή).|| (για την ψηφιακή επεξεργασία εικόνας:) ~ή: μορφοποίηση. ~ές: βελτιώσεις.|| (ΤΗΛΕΠ.) ~ά: σήματα.|| (ΜΟΥΣ.) ~ός: ήχος. ~οί: φθόγγοι. ~ές: συγχορδίες.|| ~ τόνος φωνής (= ηχόχρωμα, χρώμα).|| (ΦΥΣ.) ~ό: φορτίο. Βλ. πολυ~. ΣΥΝ. χρωμικός1 ● επίρρ.: χρωματικά & (λόγ.) -ώς [-ῶς] ● ΣΥΜΠΛ.: χρωματική κλίμακα βλ. κλίμακα [< μτγν. χρωματικός 'διανθισμένος', γαλλ. chromatique, αγγλ. chromatic] | |
| 57498 | χρωματικότητα | χρω-μα-τι-κό-τη-τα ουσ. (θηλ.) 1. (επιστ.) ιδιότητα χρώματος, η οποία καθορίζεται από την απόχρωση και την καθαρότητά του: (ΤΗΛΕΠ., για εικονοσήμα οθόνης:) ~ λευκού. Ρύθμιση ~ας. Βλ. αναλυτικ-, φωτειν-ότητα. ΣΥΝ. χρωμικότητα 2. ΜΟΥΣ. ύπαρξη αλλοιωμένων φθόγγων ως χαρακτηριστικό γνώρισμα μουσικής σύνθεσης. Βλ. τονικότητα. [< 1: αγγλ. chromaticity, 1922, chrominance, 1952, γαλλ. ~, 1957, 2: αγγλ. chromaticism, γαλλ. chromatism] | |
| 57499 | χρωματίνη | χρω-μα-τί-νη ουσ. (θηλ.): ΒΙΟΛ. νουκλεοπρωτεΐνη από DNA, RNA και πρωτεΐνες, η οποία αποτελεί το γενετικό υλικό του πυρήνα του κυττάρου, όπως παρουσιάζεται κατά τη μεσόφαση: φυλετική ~ (: το απενεργοποιημένο χρωμόσωμα Χ). Ινίδια/περιοχές ~ης. Βλ. -ίνη. [< γερμ. Chromatin, γαλλ. chromatine, αγγλ. chromatin] | |
| 57500 | χρωμάτισμα | χρω-μά-τι-σμα ουσ. (ουδ.) (προφ.): η ενέργεια ή το αποτέλεσμα του χρωματίζω: ~ της επιφάνειας με έντονα χρώματα (: βαφή, βάψιμο). ~ ξύλου (βλ. βερνίκωμα). Σχέδια για ~ (βλ. ιχνογράφηση). Πβ. μπογιάτισμα.|| (μτφ.) ~ της φωνής. ΣΥΝ. χρωματισμός (1) | |
| 57501 | χρωματισμένος | , η, ο επίθ. ΑΝΤ. αχρωμάτιστος 1. που έχει καλυφθεί με χρώμα ή χρώματα: ~ο: ξύλο/πλαίσιο. ~ες: εικόνες. ~α: περιγράμματα/σχήματα. Προσόψεις ~ες με κόκκινο σπρέι. Πβ. χρωματιστός.|| (ΠΛΗΡΟΦ.) Τεχνητά ~η φωτογραφία. Σχέδια ~α στον υπολογιστή. 2. (επιστ.) στον οποίο έχει προστεθεί χρωστική ουσία: ~ο: διάλυμα.|| (ενδεικτικό ακαταλληλότητας:) ~ο: νερό.|| (που φέρει χρώμα διαφορετικό από το κανονικό, συνήθ. εξαιτίας κάποιας πάθησης:) ~α: ούρα. 3. (μτφ.) που έχει χαρακτηριστεί με ορισμένο τρόπο· (ειδικότ., για τη φωνή) που έχει συγκεκριμένο ηχόχρωμα: λέξεις ~ες και συναισθηματικά φορτισμένες. Αρνητικά ~α σχόλια.|| ~ος: τόνος φωνής. ~οι: ήχοι. 4. (μτφ.) πολιτικά ή γενικότ. ιδεολογικά τοποθετημένος: ~οι: φοιτητές. ~ες: εφημερίδες. Πβ. βαμμένος. |
Πανεπιστημίου 28, 106 79, Αθήνα
210 3664700
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
Αθήνα 2023.
Τρίστηλο με έγχρωμα λήμματα, σε χαρτί βίβλου των 60γρ. διαστάσεων 21 x 29,50 εκατοστά.
© 2022 ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ