αρτι- & αρτί- (λόγ.) α' συνθετικό επιθέτων και ουσιαστικών που δηλώνουν ότι κάτι 1. έχει μόλις συμβεί: αρτι-γέννητος/~σύστατος.2. είναι άρτιο, πλήρες: αρτι-μέλεια.
αρτιγέννητος , η, ο [ἀρτιγέννητος] αρ-τι-γέν-νη-τος επίθ. (λόγ.): που έχει γεννηθεί ή δημιουργηθεί πρόσφατα: ~ο: βρέφος (= νεογέννητο).|| (μτφ.) ~η: επιχείρηση (= νεοσύστατη). [< μτγν. ἀρτιγέννητος]
αρτικαΐνη [ἀρτικαΐνη] αρ-τι-κα-ΐ-νη ουσ. (θηλ.): ΙΑΤΡ. -ΦΑΡΜΑΚ. ενέσιμο τοπικό αναισθητικό αμιδικού τύπου, που χρησιμοποιείται στην οδοντιατρική για επώδυνες επεμβάσεις: υδροχλωρική ~. [< γερμ. (c)articaine, 1969]
αρτιμελής , ής, ές [ἀρτιμελής] αρ-τι-με-λής επίθ./ουσ. (λόγ.): που έχει όλα τα μέλη του σώματός του ακέραια: ~είς: αθλητές (βλ. Παραολυμπιάδα). Σώος/υγιής και ~. Γεννήθηκε ~. Βλ. ανάπηρος, -μελής. [< αρχ. ἀρτιμελής]
αρτινός , ή, ό [ἀρτινός] αρ-τι-νός επίθ.: που σχετίζεται με την Άρτα ή/και τους Αρτινούς.
Αρτινός, Αρτινή [Ἀρτινός] Αρ-τι-νός επίθ./ουσ.: πρόσωπο που έχει ως τόπο γέννησης, κατοικίας ή καταγωγής την Άρτα. ΑΡΤΙΝΟΣ, ΑΡΤΙΝΗ
άρτιο [ἄρτιο] άρ-τι-ο ουσ. (ουδ.) ΟΙΚΟΝ. 1. ονομαστική αξία (χρεογράφων): έκδοση μετοχών υπέρ το ~.2. αξία νομίσματος σε πολύτιμο μέταλλο. [< γαλλ. pair]
αρτιοδάκτυλα [ἀρτιοδάκτυλα] αρ-τι-ο-δά-κτυ-λα ουσ. (ουδ.) (τα): ΖΩΟΛ. τάξη θηλαστικών ζώων με οπλές (επιστ. ονομασ. Artiodactyla), τα οποία έχουν ζυγό αριθμό δαχτύλων σε κάθε τους πόδι: μηρυκαστικά ~. Οι χοίροι ανήκουν στα ~. Βλ. περιττοδάκτυλα. [< γαλλ. artiodactyles, αγγλ. artiodactyla]
άρτιος , α, ο [ἄρτιος] άρ-τι-ος επίθ. (απαιτ. λεξιλόγ.): ακέραιος, πλήρης, ολοκληρωμένος· κατ' επέκτ. τέλειος: ~ος: εξοπλισμός. ~α: εξυπηρέτηση/οργάνωση. ~ο: αποτέλεσμα/οικόπεδο (βλ. οικοδομήσιμος). Υπερσύγχρονες και ~ες εγκαταστάσεις.|| Παραγωγή ~ων προϊόντων υψηλής αξίας. Πβ. άψογος, υποδειγματικός. ● επίρρ.: άρτια ● ΣΥΜΠΛ.: άρτιος (αριθμός): ΜΑΘ. ζυγός. ΑΝΤ. περιττός (2) ● ΦΡ.: στο άρτιο: στο ακέραιο: Οι δανειστές θα αποπληρωθούν ~ ~ (= πλήρως). Έκανε ~ ~ το καθήκον του (= στον ύψιστο βαθμό). [< αρχ. ἄρτιος]
αρτιότητα [ἀρτιότητα] αρ-τι-ό-τη-τα ουσ. (θηλ.) (απαιτ. λεξιλόγ.): ακεραιότητα, πληρότητα, τελειότητα: αισθητική/γλωσσική/επιστημονική/καλλιτεχνική/τεχνική ~. ~ της διοργάνωσης/του έργου. ~ (= ακρίβεια) στην εκτέλεση των ασκήσεων/κινήσεων. ~ και ποιότητα. Βλ. -ότητα. ● ΣΥΜΠΛ.: αρτιότητα (οικοπέδου): καταλληλότητα οικοπέδου για δόμηση, σύμφωνα με τις ισχύουσες πολεοδομικές διατάξεις: ~ κατά παρέκκλιση. [< μτγν. ἀρτιότης]
αρτίστας, αρτίστα [ἀρτίστας] αρ-τί-στας ουσ. (αρσ. + θηλ.) (προφ.) 1. καλλιτέχνης που διασκεδάζει το κοινό: ~ του μουσικού θεάτρου. ~ες του τσίρκου. Πβ. διασκεδαστής, θεατρίνος.|| (μτφ.) ~ της μπάλας. Πβ. βιρτουόζος.2. (στο θηλ., μειωτ.) γυναίκα που εμφανίζεται σε νυχτερινά κέντρα: ~ του καμπαρέ. Πβ. καμπαρετζού, ντιζέζ. [< ιταλ. artista, γαλλ. artiste]
αρτιώνω [ἀρτιώνω] αρ-τι-ώ-νω ρ. (μτβ.) {-εται, αρτιω-μένος, συνήθ. στο γ' πρόσ.} (απαιτ. λεξιλόγ.): καθιστώ κάτι άρτιο· ολοκληρώνω, τελειοποιώ: Εκπαιδευτικό σύστημα που ~ει τις δεξιότητες του μαθητή. Η γνώση ~εται με την πράξη. ~μένο: έργο τέχνης. [< μεσν. αρτιώνω]
αναπηρία [ἀναπηρία] α-να-πη-ρί-α ουσ. (θηλ.) 1. κατάσταση ενός ατόμου, η οποία χαρακτηρίζεται από έλλειψη ή μείωση της λειτουργικότητας σε έναν ή περισσότερους τομείς της ζωής του, λόγω σωματικής, ψυχικής ή νοητικής βλάβης ή απουσίας μέλους ή οργάνου: απόλυτη/ελαφρά/μέτρια/πλήρης/σοβαρή (/βαριά) ~. Μερική/ολική/πολλαπλή ~ (πβ. ανικανότητα). Ακουστική (= κώφωση)/(δια)νοητική (= υστέρηση)/οπτική (= τύφλωση) ~. Άτομα με ~ (ακρ. ΑμεΑ). Βαθμός/επίδομα/πιστοποιητικό/ποσοστό ~ας. Πβ. κουσούρι, σακατιλίκι. Βλ. αρτιμέλεια.2. (μτφ.) ανεπάρκεια, δυσλειτουργία (κυρ. κοινωνικής δομής, θεσμού ή συστήματος). ● ΣΥΜΠΛ.: κάρτα αναπηρίας & κάρτα λειτουργικότητας: πιστοποιητικό βεβαίωσης της αναπηρίας του κατόχου του, καθώς και του βαθμού της, ώστε να καθίσταται δικαιούχος διευκολύνσεων, ενισχύσεων και μέριμνας από την πλευρά της Πολιτείας. [< αγγλ. disabled/disablitiy card] , αναπηρική σύνταξη βλ. αναπηρικός, κινητική αναπηρία βλ. κινητικός, νοητική/διανοητική (καθ)υστέρηση/αναπηρία βλ. υστέρηση [< αρχ. ἀναπηρία ‘ακρωτηριασμός, σακάτεμα’, γαλλ. invalidité, αγγλ. disability]
ανάπηρος
ανάπηρος, η, ο [ἀνάπηρος] α-νά-πη-ρος επίθ. 1. που έχει αναπηρία: κινητικά/πνευματικά ~. Έμεινε ~. Το ατύχημα τον άφησε ~ο. ΑΝΤ. αρτιμελής 2. (μτφ.) ανίκανος, ανεπαρκής, ελλιπής: Συναισθηματικά ~.|| ~η: γλώσσα/σκέψη. Βλ. ανήμπορος. ● Ουσ.: ανάπηρος, ανάπηρη {-ου (λόγ.) -ήρου} (ο/η): άτομο με αναπηρία. Πβ. ΑμεΑ, ΑΜΕΑ, άτομα με ειδικές ανάκες/ικανότητες/δεξιότητες, παράλυτος, παραπληγικός. ● ΣΥΜΠΛ.: ανάπηρος πολέμου: άτομο που έμεινε ανάπηρο λόγω τραυματισμού του σε πόλεμο και έχει ειδικά προνόμια από το κράτος. Βλ. θύματα πολέμου. [< γαλλ. invalide de guerre] [< αρχ. ἀνάπηρος ‘σακάτης, χωλός’]
αφιχθείς
αφιχθείς, είσα, έν [ἀφιχθείς] α-φι-χθείς επίθ. {αφιχθ-έντος | -έντες (ουδ. -έντα)} (επίσ.): που έφτασε: ~ από το εξωτερικό. Πρόσφατα ~έν (στην αγορά) μοντέλο αυτοκινήτου (πβ. νεο~). Οι αναχωρούντες και οι ~έντες επιβάτες. ● ΦΡ.: άρτι αφιχθείς (συχνά χιουμορ.): που μόλις έφτασε: ~ ~ στο νησί. ΣΥΝ. νεοαφιχθείς ● βλ. αφικνούμαι
-ίστικος
-ίστικος, η, ο (προφ.): επίθημα για τον σχηματισμό επιθέτων∙ δηλώνει χαρακτηριστικό που είναι σχετικό ή παρεμφερές με ό,τι εκφράζει η πρωτότυπη λέξη: αγορ~/κουκλ~/παλικαρ~ (πβ. -ίσιος). Βλ. -ιάτικος.|| (συνήθ. μειωτ.) Aκαταλαβ~/γεροντ~/δασκαλ~/δημοσιοσχετ~/διανοουμεν~/δικηγορ~/εξυπνακ~/θεατριν~/κοροϊδ~/κουτσομπολ~/μεγαλ~/μπακαλ~.
-ότητα
-ότητα (λόγ.) επίθημα αφηρημένων θηλυκών ουσιαστικών που δηλώνουν 1. κατάσταση ή χαρακτηριστικό: αυστηρ~/γνησι~/προνοητικ~. Βλ. -ύτητα.|| (ΕΚΚΛΗΣ.) Oσι~/παναγι~. Αγι~/ιερ~ (ΣΥΝ. -οσύνη).2. (περιληπτ., παράγ. από ουσ.) σύνολο ατόμων με κοινή ιδιότητα: αδελφ~/ανθρωπ~. [< αρχ. -ότης]
περιττοδάκτυλα
περιττοδάκτυλα πε-ριτ-το-δά-κτυ-λα ουσ. (ουδ.) (τα): ΖΩΟΛ. τάξη χορτοφάγων θηλαστικών ζώων (επιστ. ονομασ. Perissodactyla) που έχουν μονό αριθμό δακτύλων σε κάθε τους πόδι: Το άλογο, η ζέβρα και ο ρινόκερος ανήκουν στα ~. Βλ. αρτιοδάκτυλα. [< μτγν. επίθ. περιττοδάκτυλος, γαλλ. périssodactyles, αγγλ. perissodactyla]
σαγρέ
σαγρέ σα-γρέ επίθ./ουσ. {άκλ.}: τεχνική βαψίματος οικοδομών που δημιουργεί τραχιά επιφάνεια και γενικότ. επιφάνεια με ανάγλυφη υφή: τοίχος ~. Βλ. αρτιφισιέλ, ρελιέφ.|| Χαρτί ~ (ΣΥΝ. τουάλ). Νεσεσέρ από ~ δέρμα. Πβ. κοκκώδης. [< τουρκ. sağrι]
ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ
Πανεπιστημίου 28, 106 79, Αθήνα 210 3664700 Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
