Αναζήτηση

αλλάζω [ἀλλάζω] αλ-λά-ζω ρ. (μτβ. κ. αμτβ.) {άλλα-ζε, άλλα-ξε, αλλά-χτηκε κ. -χθηκε, -γμένος, αλλάζ-οντας} 1. καθιστώ κάτι διαφορετικό σε σχέση με προηγούμενη κατάσταση, μεταβάλλομαι: ~ άποψη/γνώμη/ιδέα/τους όρους της διαθήκης/το περιεχόμενο (ΣΥΝ. τροποποιώ, πβ. παρ~)/ρυθμούς/συμπεριφορά/το σύστημα/τις τιμές/τρόπο ζωής/χρώμα μαλλιών. Αυτό το κούρεμα σε ~ει (: σε κάνει άλλον άνθρωπο). Μην ~ξεις τίποτα! Η εμπειρία αυτή/ο χρόνος με ~ξε. Η μπάλα/το πλοίο ~ξε πορεία. Το αρχικό κείμενο ~χτηκε (= αλλοιώθηκε, μεταβλήθηκε).|| ~ει η διαδικασία/η διάθεση/ο κανονισμός/το κλίμα/η νοοτροπία. Ο κόσμος δεν ~ει από τη μια στιγμή στην άλλη. ~ουν τα δεδομένα/οι προτιμήσεις/τα σχέδια. ~ αισθητά/απότομα/αυτόματα/γρήγορα/δραματικά/δραστικά/ριζικά. Ο καιρός από αύριο θα ~ξει. Η διατροφή μας/η ζωή σήμερα έχει ~ξει. Δεν έχεις ~ξει καθόλου (ως φιλοφρόνηση σε γνωστά πρόσωπα που συναντά κανείς ύστερα από πολλά χρόνια)! Τι θα ~ζε αν ... Δεν έχει ~ξει τίποτα. Πολλά έχουν ~ξει από τότε. Και τι θα ~ξει; Πβ. διαφοροποιώ, μετα-μορφώνω, -σχηματίζω, -τρέπω, τροποποιώ. 2. αντικαθιστώ, αντικαθίσταμαι από κάτι άλλο: ~ αριθμό (τηλεφώνου)/αυτοκίνητο (: αγοράζω άλλο)/γραμματοσειρά/(για φίδι ή έντομο) δέρμα/διαβατήριο/διεύθυνση (= μετακομίζω)/δρομολόγιο/τους επιδέσμους (σε πληγή)/έπιπλα/θέση/κανάλι (πβ. ζάπινγκ)/λάδια (σε αυτοκίνητο)/λάμπα (: την καμένη με καινούργια)/λάστιχα/όνομα/πίστη (= θρησκεία, πβ. αλλαξοπιστώ)/σεντόνια/σταθμό (συνήθ. στο ραδιόφωνο)/σχολείο/το τραπεζομάντιλο (= βάζω καθαρό)/τρένο (= επιβιβάζομαι σε άλλο)/υπηκοότητα. ~ξε ταχύτητα. Έχει ~ξει τρία σπίτια και δύο δουλειές. Η εταιρεία ~ξε ιδιοκτήτες.|| Αν δεν σου αρέσει, μπορείς να το ~ξεις (: να επιστρέψεις το προϊόν στο κατάστημα και να πάρεις κάτι άλλο στην ίδια τουλάχιστον τιμή).|| ~ξε η ώρα/ο υπουργός/το ωράριο από θερινό σε χειμερινό/ο χρόνος. Τα σχολικά βιβλία θα ~ξουν. 3. ανταλλάσσω: Θες ν’ ~ξουμε θέσεις/τηλέφωνα;|| (προφ.) Μπορείτε να μου ~ξετε ένα χαρτονόμισμα των εκατό ευρώ (: να μου κάνετε ψιλά, να μου το χαλάσετε); Θα ~ξω χρήματα στην τράπεζα (: για συνάλλαγμα). ~ξαν πλαστά δολάρια σε/με ευρώ. 4. βάζω διαφορετικά ή καθαρά ρούχα ή βοηθώ κάποιον να το κάνει: Περίμενε ν’ ~ξω (φόρεμα) και φύγαμε!|| Ο μπαμπάς ~ει το μωρό (: τις λερωμένες πάνες). Ο ασθενής πρέπει να ~χτεί. ● ΦΡ.: αλλάζει πρόσωπο: μεταβάλλεται η δομή, η μορφή του: Η πόλη ~ ~ και εκσυγχρονίζεται. Η ιστοσελίδα ~ξε ~ μετά τον ανασχεδιασμό της., αλλάζει τα λόγια του (αρνητ. συνυποδ.): τροποποιεί, αναιρεί τα όσα είπε, λέει άλλα: Γιατί, άραγε, τώρα ~ ~; Υπόσχεται πράγματα και μετά τα αλλάζει (: δηλώνει το ακριβώς αντίθετο)., αλλάζει τους άντρες/τις γυναίκες σαν (τα) πουκάμισα: συνάπτει πολύ συχνά εφήμερες ερωτικές σχέσεις., αλλάζει χέρια: περνά σε άλλον ιδιοκτήτη, αποκτά νέο: Η εταιρεία ~ ~. [< αγγλ. change hands] , αλλάζουν οι καιροί: οι καταστάσεις μεταβάλλονται (συχνά προς το αντίθετο): Βρε πώς ~ ~! Εσύ δεν την ήθελες και τώρα τρέχεις από πίσω της;, αλλάζω δρόμο {συνήθ. στον αόρ.} 1. & αλλάζω πεζοδρόμιο: τροποποιώ την πορεία μου, για να αποφύγω κάποιον: Μόλις με είδε, ~ξε ~. 2. (μτφ.) ακολουθώ διαφορετική κατεύθυνση: Όταν είδαν τα σκούρα, ~ξαν ~., αλλάζω ζωή/πορεία/ρότα/σελίδα (μτφ.): αλλάζω τρόπο σκέψης ή συμπεριφορά, κάνω στροφή στη ζωή μου: Από τη στιγμή που έπιασα δουλειά, η ζωή μου ~ξε πορεία/ρότα. Πρέπει να ~ξεις σελίδα/ζωή και να τον ξεχάσεις., αλλάζω παραστάσεις/(τον) αέρα (μου): ξεφεύγω από τη ρουτίνα: Πρέπει να φύγω από εδώ, ν' ~ξω ~. Πήγαινε μια βόλτα να ξεσκάσεις και ν' ~ξεις ~., αλλάζω τροπάρι(ο)/βιολί/σκοπό/χαβά (λαϊκό): αλλάζω στάση, συμπεριφορά: Δεν ~ει τροπάρι. Για ~ξε ~, φτάνει πια αυτή η γκρίνια!, αλλάζω/γυρίζω (την) κουβέντα/(τη) συζήτηση: αλλάζω θέμα από αμηχανία, για να βγω από τη δύσκολη θέση: ~σε ~ έξυπνα/τεχνηέντως και δεν απάντησε σ' αυτό που τον ρώτησα., αλλάζω/γυρίζω σε κάποιον μυαλά/κεφάλι/ιδέες: μεταβάλλω τη γνώμη, τη νοοτροπία ή την ιδεολογία κάποιου, τον μεταπείθω: Πήρε την απόφασή του· ό,τι και να κάνεις, δεν του ~εις μυαλά. Αγύριστο κεφάλι, δύσκολα του ~εις ιδέες., άλλαξε ο Μανολιός κι έβαλε/και φόρεσε τα ρούχα (του) αλλιώς (παροιμ.): για επιφανειακή και όχι ουσιαστική μεταβολή. Πβ. όχι Γιάννης, Γιαννάκης., άλλαξε χρώμα/δέκα/χίλια χρώματα (μτφ.): αισθάνθηκε έντονη αμηχανία, θυμό, ζήλια (άσπρισε, κοκκίνισε, κιτρίνισε, πρασίνισε, χλόμιασε): Μόλις του ζήτησα να βγούμε, ~ξε ~., δεν τον/την/το αλλάζω με τίποτα: για κάποιον ή κάτι αναντικατάστατο, πολύτιμο, πολύ χρήσιμο: Την αγάπη του κόσμου δεν την ~ ~., το πράγμα αλλάζει/αλλάζει το θέμα/το ζήτημα/το πράγμα: για επανατοποθέτηση σε ένα θέμα: Θέλεις κι εσύ μερίδιο; Ε, τότε ~ ~. Αν το φτιάξεις μόνος σου, ~ ~., αλλάζει/γυρίζει το γούρι βλ. γούρι, άλλαξαν/πέρασαν/φόρεσαν βέρες(/δαχτυλίδια) βλ. βέρα, δεν αλλάζω ούτε (κατά) ένα γιώτα/ένα κόμμα/μια οξεία βλ. γιώτα, μου άλλαξε τα φώτα βλ. φως, μου άλλαξε/μου έβγαλε τον αδόξαστο/την πίστη/την Παναγία βλ. αδόξαστος, ο λύκος κι αν εγέρασε κι άσπρισε (/άλλαξε) το μαλλί του, μήτε τη γνώμη άλλαξε μήτε την κεφαλή του βλ. λύκος, ομάδα που κερδίζει, δεν αλλάζει βλ. ομάδα [< μεσν. αλλάζω, αγγλ. change, γαλλ. changer, γερμ. ändern]

ανοίγω [ἀνοίγω] α-νοί-γω ρ. (μτβ. κ. αμτβ.) {άνοι-ξα, ανοί-χτηκε (λόγ.) -χθηκε, -γμένος, ανοιγ-όμενος, ανοίγ-οντας} 1. μετακινώ, αφαιρώ οτιδήποτε κρατάει κλειστό κάτι, καθιστώντας δυνατή την πρόσβαση σε αυτό ή την (οπτική) επαφή με το εσωτερικό του: ~ την πόρτα (: ξεκλειδώνω ή γυρίζω το πόμολο). ~ το ψυγείο. ~ξε (διάπλατα) τα παντζούρια/το παράθυρο. (ελλειπτ.) ~ξέ μου να μπω (ενν. την πόρτα)! (προφ.) ~ξαν το σπίτι/το χρηματοκιβώτιο (= το διέρρηξαν).|| Στο αεροδρόμιο τού ζήτησαν να ~ξει την τσάντα του.|| ~ το καπάκι/την κονσέρβα (με το ανοιχτήρι)/το μπουκάλι. ~ξε την κατσαρόλα (= ξεσκέπασε).|| ~ το κιβώτιο/μπαούλο.|| ~ το φερμουάρ (πβ. ξεκουμπώνω).|| ~ τις κουρτίνες (= τραβώ).|| (βγάζω το περιτύλιγμα:) ~ το δέμα/τα δώρα/το πακέτο (πβ. ξεπακετάρω, ξετυλίγω).|| ~χτηκε η διαθήκη. Πβ. αποσφραγίζω.|| ~ την εφημερίδα. Ανοίξτε το βιβλίο στην πρώτη σελίδα!|| Το ντουλάπι δεν ~ει, έχει κολλήσει/φρακάρει! Το κουτί ~ει από πάνω. Βλ. μισ~, ξαν~. ΑΝΤ. κλείνω (1) 2. απλώνω κάτι διπλωμένο ή πτυσσόμενο: ~ την ομπρέλα/τον χάρτη. ΑΝΤ. κλείνω.|| ~ ζύμη/φύλλο για πίτα.|| Ανοίξτε τα χέρια σας (= τεντώστε)!|| Καναπές που ~ει και γίνεται κρεβάτι.|| ~ξαν τα μπουμπούκια (= άνθισαν, έσκασαν). 3. θέτω σε λειτουργία συσκευή (συνήθ. με το πάτημα κουμπιού): ~ το ραδιόφωνο/την τηλεόραση/τον υπολογιστή. ΣΥΝ. ανάβω.|| Πώς ~ει το κινητό σου; ΑΝΤ. κλείνω (3), σβήνω (2) 4. απελευθερώνω τη ροή ηλεκτρικού ρεύματος, υγρού ή αερίου, περιστρέφοντας ή πατώντας τον μηχανισμό που εμποδίζει την παροχή του: (μτβ.) ~ τη βαλβίδα/στρόφιγγα. Μπορείς να ~ξεις το φως (= να το ανάψεις. ΑΝΤ. σβήνω);|| (αμτβ.) Ο διακόπτης ~ει με κάρτα.|| ~ την ένταση της τηλεόρασης (= αυξάνω). ΑΝΤ. κλείνω (5) 5. δημιουργώ εσοχή, κενό (συνήθ. στην επιφάνεια της γης): ~ μια λακκούβα (στο έδαφος/στο χώμα). ~χτηκαν λαγούμια/χαντάκια. ΣΥΝ. σκάβω.|| ~ξε πέρασμα ανάμεσα στο πλήθος.|| (κατ' επέκτ., για δημιουργία πληγής:) ~ξε ο ασθενής (= έπαθε κατακλίσεις). 6. ελευθερώνω χώρο από οτιδήποτε εμποδίζει το πέρασμα ή δημιουργεί στενότητα: ~ξε ο δρόμος στα χωριά που είχαν αποκλειστεί. (προφ.) Ανοίξτε να περάσω (= κάν(ε)τε τόπο)!|| ~ξαν τα σύνορα (= είναι ελεύθερη η επικοινωνία μεταξύ των χωρών). ΑΝΤ. κλείνω (9) 7. κάνω έναρξη σε κάτι, ξεκινώ: ~ λογαριασμό καταθέσεων.|| (για επαγγελματική δραστηριότητα:) ~ γραφείο/επιχείρηση/εστιατόριο (πβ. ιδρύω). ~ξε νέο κατάστημα (= εγκαινιάστηκε). Πότε ~εις το ιατρείο (ενν. μετά τις διακοπές); Το μαγαζί δεν θα ~ξει στις γιορτές (= θα μείνει κλειστό). ~ξαν τα σχολεία!|| (μτφ.) Την εκδήλωση θα ~ξει (με ομιλία του) ο ... (= θα προλογίσει). ~ξε τη συζήτηση (= άρχισε πρώτος). ~ξαν διάλογο με ... ~ξε θέμα ηγεσίας. Έχει ~ξει παρτίδες με τον υπόκοσμο. ~ει μια νέα περίοδος/ένα νέο κεφάλαιο στις σχέσεις των δύο κρατών. Χώρα που ~ει δίαυλο επικοινωνίας/συνεργασίας με τις γειτονικές της. ~ει το Τριώδιο (= μπαίνει). ΑΝΤ. κλείνω (4) 8. ΠΛΗΡΟΦ. εμφανίζω τα περιεχόμενα αρχείου ή προγράμματος στην οθόνη υπολογιστή (συνήθ. με διπλό κλικ στο εικονίδιό του): ~ το έγγραφο/το λινκ/το παράθυρο.|| Δεν ~ει η (ιστο)σελίδα. 9. (αμτβ.) αυξάνεται το πλάτος μου, γίνομαι πιο ευρύς: Με τον καιρό τα παπούτσια θα ~ξουν και δεν θα σε στενεύουν.|| (μτφ.) ~ει το χάσμα ανάμεσα στις δύο παρατάξεις (= μεγαλώνει). 10. δίνω σε κάτι πιο φωτεινή απόχρωση: ~ τα μαλλιά μου (ΣΥΝ. ξανοίγω). 11. γράφω το πρώτο από δύο σημεία στίξης που αποτελούν ζεύγος: Ανοίξτε εισαγωγικά.|| ~ει παρένθεση. ΑΝΤ. κλείνω (12) 12. (προφ.) χειρουργώ: Τον ~ξαν. ● ανοίγεται: εκτείνεται, απλώνεται: Μπροστά μας ~ η θάλασσα.|| (μτφ.) ~ονται νέες δυνατότητες/ευκαιρίες/προοπτικές. Το κόμμα ~ στην κοινωνία (= κάνει άνοιγμα). ● Παθ.: ανοίγομαι 1. εξωτερικεύω τον ψυχικό μου κόσμο, εκδηλώνομαι: Δεν ~ εύκολα σε αγνώστους. Πβ. ανοίγω την καρδιά μου. 2. απομακρύνομαι από κάποιο χώρο: (από τη στεριά) Η βάρκα ~χτηκε στο πέλαγος. Μπήκαμε στο σκάφος και ~χτήκαμε στη θάλασσα. Πβ. βγαίνω στ' ανοιχτά, ξεμακραίνω.|| (για οδηγό:) ~χτηκε αριστερά, για να κάνει προσπέραση.|| (από τον χώρο της άμυνας στο ποδόσφαιρο:) Οι αντίπαλοι ~χτηκαν, αφήνοντας κενά στην αμυντική γραμμή. 3. διευρύνω, επεκτείνω τις δραστηριότητές μου, πνευματικές, οικονομικές· ξοδεύω υπέρμετρα, ξανοίγομαι: Χώρες που ~ονται στις νέες τεχνολογίες.|| (προφ.) Ας μην ~όμαστε (πολύ), έχουμε και έξοδα! ● Μτχ.: ανοιγόμενος , η, ο: που μπορεί να ανοίξει: ~η: οροφή (βλ. αίθριο). ~o: τραπέζι. Μηχανισμός αυτόματα/ηλεκτρικά/υδραυλικά ~. ~ καναπές που γίνεται κρεβάτι (: αναδιπλούμενος, πτυσσόμενος). Παράθυρα συρόμενα, ~α και ανακλινόμενα. ● ΦΡ.: ανοίγει η καρδιά/η ψυχή μου: χαίρομαι: ~ ~ όταν τον βλέπω!, ανοίγει η τύχη μου: βελτιώνεται πολύ η κατάστασή μου (ύστερα από απροσδόκητα θετικό συμβάν): Κέρδισε το λαχείο και ~ξε ~ του., ανοίγει ο κύκλος: αρχίζει να λαμβάνει χώρα μια σειρά δραστηριοτήτων (που αναμένονται να διαρκέσουν αρκετές ημέρες): ~ ~ των απολογιών/διαπραγματεύσεων/κινητοποιήσεων., ανοίγω (τον) δρόμο 1. (μτφ.) δημιουργώ τις προϋποθέσεις (για κάτι συνήθ. θετικό): Οι νέες τεχνολογίες ~ουν ~ προς τη/στη γνώση.|| ~ξε ο δρόμος για την προαγωγή του. 2. δημιουργώ πέρασμα: ~ξε ~ με τους αγκώνες του/ανάμεσα στο πλήθος., ανοίγω δουλειές (σε κάποιον) (προφ.): βάζω κάποιον σε μπελάδες, του προκαλώ προβλήματα: Μου έχεις ~ξει ~ με τα καμώματά σου!, ανοίγω ευκαιρίες: δημιουργώ νέες δυνατότητες: Σπουδές που ~ουν ~ στη (/για τη) ζωή.|| ~ουν/~ονται ~ που πρέπει να τις αξιοποιήσουμε (= παρουσιάζονται)., ανοίγω σπίτι (μτφ.-προφ.): παντρεύομαι: Είναι ώρα ν' ανοίξεις κι εσύ ~ (= να νοικοκυρευτείς)!, ανοίγω τα μάτια (κάποιου) (μτφ.): τον διαφωτίζω, τον αφυπνίζω: Μας ~ξε ~ και καταλάβαμε την απάτη. ΑΝΤ. κλείνω τα μάτια (κάποιου) (1), ανοίγω τα μάτια μου: ξυπνώ· κατ' επέκτ. ανακαλύπτω την αλήθεια: Με το που ~ξε ~ του ... || ~ξε ~ σου επιτέλους να δεις τι γίνεται (= ξεστραβώσου)!, ανοίγω την αγκαλιά μου 1. απλώνω τα χέρια μου για να αγκαλιάσω κάποιον: ~ξε ~ του και την έσφιξε στο στήθος του. 2. (μτφ.) υποδέχομαι κάποιον ζεστά, με στοργή: Ιατροί και νοσηλευτές ~ξαν ~ τους στα παιδιά., ανοίγω την καρδιά μου/την ψυχή μου (σε κάποιον): εξωτερικεύω, εκμυστηρεύομαι σε κάποιον κάτι που σκέφτομαι ή που με απασχολεί: (Μου) ~ξε ~ του και μου μίλησε για τα προβλήματά του (= μου ανοίχτηκε). Πβ. εξομολογούμαι, βγάζω τα (ε)σώψυχά μου., ανοίγω την όρεξη/(μου)ανοίγει η όρεξη: προκαλώ επιθυμία για φαγητό/έχω έντονη επιθυμία για κάτι: Γεύσεις/πιάτα που ~ουν ~.|| (μτφ.) Η ανοδική πορεία της οικονομίας έχει ανοίξει την ~ των εταιρειών για νέες (επενδυτικές) δραστηριότητες., ανοίγω το σκορ: σημειώνω το πρώτο γκολ ή καλάθι: Οι φιλοξενούμενοι ~ξαν ~.|| Το σκορ ~ει με δυνατό σουτ του ..., ανοίγω τον φάκελο (μτφ.): ξεκινώ τη διερεύνηση μιας υπόθεσης: Δημοσιογράφος που έχει αποφασίσει να ~ξει ~ της δολοφονίας.|| ~ξε ο φάκελος της διαφθοράς., ανοίγω/σπάω το κεφάλι (κάποιου) (μτφ.-προφ.): (απειλητ. ή ως έκφρ. δυσαρέσκειας) τον χτυπώ στο κεφάλι: Θα σου ~ξω/σπάσω το ~!, άνοιξαν οι ουρανοί: σε περιπτώσεις πολύ δυνατής βροχής: ~ ~ και άρχισε να βρέχει καταρρακτωδώς/ρίχνει καρεκλοπόδαρα., ν' ανοίξει/ν' άνοιγε η γη (και) να με καταπιεί (μτφ.): να εξαφανιστώ, να χαθώ από όλους και από όλα: Αισθάνθηκα τόσο άσχημα/ντράπηκα τόσο πολύ, που μακάρι ν' άνοιγε ~ ~!|| Αν λέω ψέματα, ν' ανοίξει ~ ~., ανοίγει (νέους) ορίζοντες βλ. ορίζοντας, ανοίγει νέους/καινούργιους δρόμους βλ. δρόμος, ανοίγει ο καιρός βλ. καιρός, ανοίγει ο ουρανός βλ. ουρανός, ανοίγει τις πύλες/τις πόρτες του/της βλ. πύλη, ανοίγει το κουτί της Πανδώρας βλ. Πανδώρα, ανοίγει τους ασκούς/τον ασκό του Αιόλου βλ. ασκός, ανοίγει/διευρύνει το μυαλό/το(ν) νου/τους πνευματικούς ορίζοντες βλ. μυαλό, ανοίγει/κλείνει το κεφάλαιο βλ. κλείνω, ανοίγει/ματώνει η μύτη μου βλ. μύτη, ανοίγει/ξύνει (παλιές) πληγές βλ. ξύνω, ανοιγμένα κεφάλια βλ. κεφάλι, ανοίγουν/κλείνουν οι κάλπες βλ. κάλπη, ανοίγω (ένα) παράθυρο βλ. παράθυρο, ανοίγω ιστορίες βλ. ιστορία, ανοίγω λογαριασμούς βλ. λογαριασμός, ανοίγω πανιά βλ. πανί, ανοίγω πυρ βλ. πυρ, ανοίγω σαμπάνιες βλ. σαμπάνια, ανοίγω τα στραβά μου βλ. στραβός, ανοίγω την πόρτα της εξόδου βλ. πόρτα, ανοίγω το βήμα/τον βηματισμό μου βλ. βήμα, ανοίγω το στόμα μου βλ. στόμα, ανοίγω τον χορό βλ. χορός, ανοίγω/απλώνω (τα) φτερά (μου) βλ. φτερό, ανοίγω/δείχνω/φανερώνω τα χαρτιά μου βλ. χαρτί, ανοίγω/κλείνω μέτωπα βλ. μέτωπο, ανοίγω/κλείνω τον αέρα βλ. αέρας, ανοίγω/τεντώνω/τσιτώνω τ' αυτιά μου/τ(ο) αυτί βλ. αυτί, άνοιξαν οι κρουνοί/καταρράκτες του ουρανού βλ. κρουνός, άνοιξε η γη και τον κατάπιε/λες και τον κατάπιε η γη/σαν να τον κατάπιε η γη βλ. καταπίνω, αφήνω ανοιχτό (ένα) παράθυρο βλ. παράθυρο, γυρίζω/ανοίγω (μια) νέα σελίδα βλ. σελίδα, δείχνω την πόρτα (της εξόδου) σε κάποιον βλ. πόρτα, δεν άνοιξε μύτη/ρουθούνι βλ. μύτη, κάνω/ανοίγω χώρο/τόπο βλ. κάνω, πιάνω/ανοίγω κουβέντα με/σε κάποιον βλ. κουβέντα, σηκώνει/ανεβάζει (την) αυλαία & ανοίγει/σηκώνεται η αυλαία βλ. σηκώνω, σκάβω/ανοίγω τον λάκκο (κάποιου) βλ. λάκκος, τρώγοντας ανοίγει/έρχεται η όρεξη βλ. τρώω [< αρχ. ἀνοίγω, αγγλ. open, γαλλ. ouvrir, γερμ. öffnen]

αντοχή [ἀντοχή] α-ντο-χή ουσ. (θηλ.) 1. ΦΥΣ. η ιδιότητα υλικού σώματος να αντιστέκεται στις δυνάμεις που του ασκούνται, χωρίς να μεταβάλλεται μόνιμα: άριστη/εγγυημένη/ελάχιστη/θλιπτική/μέγιστη/μέτρια/μηχανική/περιορισμένη/υψηλή ~. Εξαιρετικής/μεγάλης ~ής. ~ μετάλλου/χρώματος. ~ θραύσης (π.χ. σκυροδέματος). (Δεν) έχει καλή ~ στον αέρα/στις καιρικές συνθήκες/σε κάμψη/στο νερό/στο πλύσιμο/στην υγρασία/στο φως/στη φωτιά/στον χρόνο/στο ψύχος. Πβ. ανθεκτικότητα. Βλ. πυρ~. 2. η ικανότητα οργανισμού, οργάνου, θεσμού να αντιστέκεται στην καταπόνηση και τη φθορά: αυξημένη/βιολογική/καρδιοαναπνευστική/μειωμένη/σωματική ~. ~ στην κόπωση/στον πόνο. Βιολογικά όρια ~ής. || (μτφ.) Ψυχική ~. ~ στις στερήσεις. Ξεπέρασε τα όρια της ~ής μου (πβ. ανοχή). Εξαντλήθηκε η υπομονή και οι ~ές μου.|| Οι ~ές της οικονομίας/του συστήματος. ● ΣΥΜΠΛ.: αντοχή (των) υλικών: ΜΗΧΑΝ. κλάδος που μελετά την αντοχή των στερεών υπό ένταση, την κατανομή των τάσεων σε αυτά, τις παραμορφώσεις καθώς και τις σχέσεις τάσεων-παραμορφώσεων: πειραματική ~ ~., δρόμος αντοχής: ΑΘΛ. αγώνισμα δρόμου σε αποστάσεις από τρεις χιλιάδες μέτρα και πάνω: ~ ~ πέντε/δέκα χιλιάδων μέτρων. ~ ~ ανδρών/γυναικών. Βλ. δόλιχος, ημιαντοχή, μαραθώνιος, στιπλ., τεστ αντοχής βλ. τεστ [< πβ. μτγν. ἀντοχή 'προσκόλληση, πρόσφυση', γαλλ. résistance, endurance]

ανώμαλος, η, ο [ἀνώμαλος] α-νώ-μα-λος επίθ. ΑΝΤ. ομαλός 1. ΙΑΤΡ. που χαρακτηρίζεται από οργανική βλάβη, διαταραχή: ~ος: κύκλος (ενν. εμμηνορροϊκός)/πολλαπλασιασμός (των κυττάρων). ~η: ανάπτυξη (εμβρύου, ΣΥΝ. αφύσικη. ΑΝΤ. κανονική, φυσιολογική)/αύξηση (λίπους)/κυκλοφορία (αίματος). 2. (μτφ.) που παρεκκλίνει από τον κανόνα, τη νόρμα, το θεωρούμενο φυσιολογικό: ~η: εξέλιξη/κατάσταση (πβ. έκρυθμη, ταραγμένη)/συμπεριφορά. ~ο: μυαλό (πβ. αρρωστημένο, διεστραμμένο). Βλ. ψυχ~.|| (ΓΡΑΜΜ.) ~α: ρήματα. 3. που δεν είναι ομαλός, λείος: ~ος: σχηματισμός. ~η: επιφάνεια. ~ο: ανάγλυφο/έδαφος/οδόστρωμα/περίγραμμα/σχήμα (πβ. ακανόνιστο). ΑΝΤ. επίπεδος (1), στρωτός (1) ● Ουσ.: ανώμαλος, ανώμαλη (ο/η): πρόσωπο που παρουσιάζει παρεκκλίνουσα σεξουαλική συμπεριφορά (π.χ. βιαστής, επιδειξίας, παιδεραστής)· καταχρ. αλλοπρόσαλλος: Πβ. βιτσιόζος, διεστραμμένος.|| (οικ.-προφ.) Καλά ~ είσαι; Πήγες να κολυμπήσεις με τόσο κρύο; ● επίρρ.: ανώμαλα & (λόγ.) ανωμάλως ● ΣΥΜΠΛ.: ανώμαλη προσγείωση ΑΝΤ. ομαλή προσγείωση 1. (μτφ.) απότομη και οδυνηρή συνειδητοποίηση της πραγματικότητας λόγω απροσδόκητης αντιξοότητας: ~ ~ στην πραγματικότητα. 2. (για αεροσκάφος) η οποία οφείλεται συνήθ. σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες ή σε μηχανική βλάβη. Πβ. αναγκαστική προσγείωση., ανώμαλος δρόμος & (προφ.) ανώμαλος: ΑΘΛ. που γίνεται σε ανώμαλο έδαφος, εκτός σταδίου: λαϊκός ~ ~. Σχολικοί αγώνες ~ου ~ου. Βλ. στίβος. [< 1,2: γαλλ. anormal, αγγλ. abnormal 3: αρχ. ἀνώμαλος]

αρτηρία [ἀρτηρία] αρ-τη-ρί-α ουσ. (θηλ.) 1. ΑΝΑΤ. μεγάλο αγγείο που με τις διακλαδώσεις του μεταφέρει το αίμα από την καρδιά σε όλο το σώμα: βραχιόνια/ηπατική/ιγνυακή/κεντρική/κροταφική/λαγόνια/μασχαλιαία/μηριαία/νεφρική/πνευμονική/υποκλείδια ~. Απόφραξη/στένωση ~ας (: εμβολή, έμφραγμα, ισχαιμία· βλ. μπαλονάκι, μπαϊπάς, στεντ). Βλ. φλέβα.|| (λόγ., με τη σημ. του αγωγού) Τραχεία ~ (= τραχεία).|| (μτφ.) Ενεργειακή ~ (: αγωγός φυσικού αερίου). 2. ΠΛΗΡΟΦ. σύνολο αγωγών μέσω των οποίων μεταφέρονται δεδομένα μεταξύ των διαφόρων τμημάτων ενός υπολογιστή ή δικτύου. Βλ. USB. 3. ΤΗΛΕΠ. τηλεφωνική γραμμή σύνδεσης: παθητική ~. ● Υποκ.: αρτηρίδιο (το) (λόγ.): βλ. -ίδιο. ● ΣΥΜΠΛ.: οδική αρτηρία & αρτηρία: κύριος οδικός άξονας, συνήθ. αστικής περιοχής, στον οποίο καταλήγουν με διασταυρώσεις άλλοι μικρότεροι: κομβική/κύρια/πολυσύχναστη/υποθαλάσσια (~) ~. Πολλές ~ές ~ες έχουν αποκλειστεί λόγω κατολισθήσεων. Πβ. αυτοκινητόδρομος, λεωφόρος. [< γαλλ. artère] , ανώνυμη αρτηρία βλ. ανώνυμος, στεφανιαία (αρτηρία) βλ. στεφανιαίος [< 1: αρχ. ἀρτηρία, γαλλ. artère 2,3: αγγλ. bus, artery]

βασιλικός βα-σι-λι-κός ουσ. (αρσ.) {πληθ. -οί (λαϊκό) βασιλικά (τα)}: ΒΟΤ. ποώδες, μονοετές καλλωπιστικό φυτό (επιστ. ονομασ. Ocimum basilicum), με ελλειπτικά, έντονα μυρωδάτα φύλλα και μικρά άσπρα άνθη, που χρησιμοποιείται στη μαγειρική, την αρωματοποιία, την ποτοποιία: πλατύφυλλος/σγουρός ~. Σάλτσα με ντομάτα και ~ό (: με τα ψιλοκομμένα φύλλα του, βλ. πέστο). ● ΦΡ.: βασιλικός κι αν μαραθεί, τη μυρωδιά την έχει (παροιμ.): τα χαρίσματα και η αξία κάποιου δεν χάνονται, όσα βάσανα και δοκιμασίες κι αν περάσει., μαζί με τον/κοντά στον βασιλικό/για χάρη του βασιλικού ποτίζεται κι η γλάστρα (παροιμ.): σε περιπτώσεις που κάποιος ωφελείται λόγω της σχέσης του με άλλο πρόσωπο, το οποίο έχει μεγαλύτερο κύρος. [< μεσν. βασιλικός, γαλλ. basilic, αγγλ. basil]

διάδρομος δι-ά-δρο-μος ουσ. (αρσ.) {-ου (συνηθέστ. λόγ.) -όμου} 1. μακρόστενος χώρος που ενώνει τα δωμάτια ενός οικοδομήματος ή επιτρέπει τη διέλευση και πρόσβαση σε άλλο σημείο (συνήθ. στο εσωτερικό των μέσων μεταφοράς)· συνεκδ. το στενόμακρο χαλί που τον καλύπτει: μακρύς/σκοτεινός/φαρδύς ~. Δαιδαλώδεις ~οι. Ο κεντρικός ~ του κτιρίου. Ο ~ του θεάτρου. Συζητήσεις στους ~όμους της Βουλής/του υπουργείου (: με ανεπίσημο και εμπιστευτικό χαρακτήρα). Ο ~ οδηγεί στα υπνοδωμάτια. Πβ. οφίς. Βλ. -δρομος, χολ.|| (για θέση στο αεροπλάνο:) ~ο ή παράθυρο;|| Έστρωσαν καινούργιο ~ο. 2. πίστα προσγείωσης και απογείωσης αεροσκαφών. Βλ. αερο~. 3. (κατ' επέκτ.) μακρόστενη κατασκευή που κατευθύνει και περιορίζει την πορεία κινούμενου συνήθ. εξαρτήματος: ~ καλωδίων. Ο ~ του κουρτινόξυλου. Ράφια με ~όμους. Πβ. σιδηρόδρομος. 4. (μτφ.) στενή γεωγραφική έκταση που διευκολύνει την επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ κρατών ή αποτελεί διέξοδο μιας περιοχής σε μια άλλη: εμπορικός/ενεργειακός/θαλάσσιος ~. Οδικός ~ διασύνδεσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις βαλκανικές χώρες. 5. ΑΘΛ. (κυρ. στον στίβο) μία από τις παράλληλες ζώνες όπου κινούνται οι αθλητές ή οι κολυμβητές. Πβ. διαδρομή, κουλουάρ. 6. ΠΛΗΡΟΦ. σύνολο αγωγών μέσω των οποίων γίνεται η διακίνηση της πληροφορίας μεταξύ του επεξεργαστή και των περιφερειακών του μονάδων: ~ δεδομένων και μονάδα ελέγχου. ● ΣΥΜΠΛ.: ανθρωπιστικός διάδρομος: συγκεκριμένη διαδρομή σε εμπόλεμη ζώνη που έχει συμφωνηθεί από τα αντιμαχόμενα μέρη για τη διαφυγή του άμαχου πληθυσμού και για τη μεταφορά από ανθρωπιστικές οργανώσεις τροφίμων και φαρμάκων. [< αγγλ. humanitarian corridor] , κυλιόμενος διάδρομος 1. κινούμενος ιμάντας μεταφοράς: ~ ~ αεροδρομίου. ~οι ~οι και σκάλες. 2. ΓΥΜΝ. & διάδρομος: όργανο γυμναστικής με ρυθμιζόμενη ταχύτητα για βάδισμα ή τρέξιμο. [< γαλλ. trottoir roulant, 1900] [< μτγν. διάδρομος ‘πέρασμα’, γαλλ. corridor 2,5: γαλλ. couloir 6: αγγλ. bus, 1930]

θέαμα θέ-α-μα ουσ. (ουδ.) {θεάμ-ατος | -ατα, -άτων} 1. οτιδήποτε παρουσιάζεται μπροστά σε κοινό και έχει συνήθ. καλλιτεχνικό ή ψυχαγωγικό χαρακτήρα· ειδικότ. παράσταση, προβολή, αθλητικός αγώνας ή άλλη εκδήλωση με στοιχεία που προσελκύουν την προσοχή των θεατών και προκαλούν έντονες εντυπώσεις: απολαυστικό/βαρετό/δυνατό/εντυπωσιακό/κακόγουστο/καλό/μοναδικό/παιδικό/πλούσιο/ποιοτικό/σπάνιο/φαντασμαγορικό/φτωχό/ωραίο ~. Υψηλό ~/~ υψηλής αισθητικής. Δημόσια/καλοκαιρινά ~ατα. Βίαια/ρωμαϊκά ~ατα (βλ. αρένα). Γιορτές/δρώμενα και ~ατα. Η ομάδα προσέφερε/υπόσχεται/χάρισε (ένα) ανεπανάληπτο ~.|| Εικαστικό/ζωντανό/θεατρικό/κινηματογραφικό/μουσικό/οπτικό/σκηνικό/σύνθετο/τηλεοπτικό/χορευτικό ~. Υπηρεσίες ~ατος. (Δωρεάν) δελτία ~ατος (: για την είσοδο σε θέατρο, κινηματογράφο, μουσείο). Αίθουσες/εισιτήρια ~άτων. (Δι)οργάνωση/παρακολούθηση ~άτων. Πβ. περφόρμανς, σόου, χάπενινγκ. Βλ. ακρόαμα, πολυ~, υπερ~.|| Οι άνθρωποι/οι αστέρες/οι εταιρείες/ο κόσμος/ο χώρος του ~ατος (= σοουμπίζ). 2. οτιδήποτε βλέπει κάποιος, με αποτέλεσμα να του προκαλούνται συγκεκριμένα συναισθήματα· θέαση: Φτάνοντας στην κορυφή του βουνού, θα απολαύσετε ένα μαγευτικό ~ (= θέα). Αντίκρισαν/βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα αηδιαστικό/αλλόκοτο/απάνθρωπο/απερίγραπτο/αποτρόπαιο/ασύλληπτο/μακάβριο/σκληρό/τρομακτικό/φρικιαστικό ~. Είναι απαράδεκτο/απίστευτο/αστείο/άσχημο/γελοίο/θλιβερό/τραγικό το ~ (= η εικόνα) που παρουσιάζει το ... Σοκαρίστηκε/συγκλονίστηκε από το ~.|| Το ~ της βίας. ● ΣΥΜΠΛ.: θεάματα (του) δρόμου: υπαίθρια δρώμενα: αυτοσχέδια ~ ~. Ακροβάτες/ζογκλέρ/κλόουν/ταχυδακτυλουργοί και ~ ~. ~ ~ με ξυλοπόδαρα, φωτιές και πυροτεχνήματα. Βλ. θέατρο (του) δρόμου. [< αγγλ. street performance] , κοινωνία του θεάματος: τάση που επικρατεί στις σύγχρονες κοινωνίες να μετατρέπονται τα πάντα σε παράσταση προς τέρψη του τηλεθεατή και η πολιτική πράξη να καταντά θεατρική διαδικασία: ~ ~ και του καταναλωτισμού. Βλ. κοινωνία της γνώσης. [< γαλλ. société du spectacle, 1967] , βιομηχανία του θεάματος βλ. βιομηχανία ● ΦΡ.: άρτος και θεάματα βλ. άρτος, γίνομαι θέατρο/(δημόσιο) θέαμα/τσίρκο/νούμερο βλ. γίνομαι [< αρχ. θέαμα, γαλλ.-αγγλ. spectacle]

θέατρο θέ-α-τρο ουσ. (ουδ.) {θεάτρ-ου} 1. είδος θεάματος, όπου οι ηθοποιοί αναπαριστάνουν μια ιστορία, συνήθ. με προκαθορισμένο κείμενο, υποδυόμενοι τα πρόσωπα που δρουν σε αυτή, σε περιορισμένο χώρο και με φυσική παρουσία θεατών: λάτρης/φίλος του ~ου (= θεατρόφιλος). Βραβεία ~ου. Έκανε καριέρα στο ~. Μεγάλα ονόματα /ιερά τέρατα του ~ου και του κινηματογράφου. Κουστούμια/σκηνικά/σκηνοθεσία ~ου. Τεχνικοί ~ου. Γράφει ~ (= είναι θεατρικός συγγραφέας/δραματουργός). Ιστορικός/θεωρητικός του ~ου (πβ. θεατρολόγος). Κριτικός ~ου. Βλ. χορο~. 2. το σύνολο των θεατρικών έργων που ανήκουν στην ίδια κατηγορία: δραματικό/κωμικό ~. Κλασικό/μοντέρνο/(λαϊκό) παραδοσιακό/πειραματικό/πολιτικό/πρωτοποριακό/ρεαλιστικό ~. Επικό ~ (: αφήγηση κοσμοϊστορικών γεγονότων). Ιαπωνικό/ευρωπαϊκό/παγκόσμιο ~. Αρχαίο ελληνικό/επτανησιακό/κρητικό/νεοελληνικό ~ (βλ. δράμα). Σαιξπηρικό ~. Ερασιτεχνικό/παιδικό/σχολικό ~. ~ μαριονετών (πβ. κουκλοθέατρο). Βλ. βαριετέ, επιθεώρηση, κομέντια ντελ άρτε, μιούζικαλ, μπουλβάρ, όπερα, παντομίμα, φάρσα, χορόδραμα. 3. χώρος όπου δίνονται θεατρικές παραστάσεις, ο οποίος συνήθ. είναι στο εσωτερικό κτιρίου και περιλαμβάνει μια υπερυψωμένη κατασκευή, τη σκηνή, πάνω στην οποία εμφανίζονται οι ηθοποιοί και σειρές καθισμάτων για τους θεατές· κατ' επέκτ. ο ίδιος ή παρόμοιος χώρος, όπου πραγματοποιούνται άλλες εκδηλώσεις καλλιτεχνικές ή μη: ανοιχτό/θερινό/κλειστό/υπαίθριο ~. Αυλαία/βεστιάριο/γαλαρία/εξώστης/θεωρείο/καμαρίνια/κουίντα/παρασκήνια/πλατεία/φουαγιέ του ~ου.|| Γιορτή/ομιλία στο ~ του σχολείου. Βλ. καφε~, κινηματο~, παλκοσένικο, σανίδι, -τρο. 4. (συνεκδ.) οι θεατές που παρακολουθούν μια παράσταση: Όλο το ~ σηκώθηκε όρθιο και χειροκροτούσε τους ηθοποιούς. 5. οι άνθρωποι των οποίων η επαγγελματική ενασχόληση έχει άμεση ή έμμεση σχέση με τις θεατρικές παραστάσεις: Όλο το ~ πενθεί τον θάνατο του δημοφιλούς ηθοποιού (= ο κόσμος του ~ου). Βλ. ενδυματολόγος, θεατράνθρωπος, μακιγιέρ, σκηνογράφος, σκηνοθέτης, ταξιθέτης, υποβολέας. 6. (συνήθ. με κεφαλ. Θ) δημόσια ή ιδιωτική επιχείρηση που αναλαμβάνει τη χρηματοδότηση και οργάνωση θεατρικών παραστάσεων: To Εθνικό ~ αρχίζει την περιοδεία του/ανεβάζει το αριστούργημα ... Κρατικό ~ Βορείου Ελλάδος (ΚΘΒΕ). Δημοτικό Περιφερειακό ~. Ο θίασος/το ρεπερτόριο του ~ου ... Βλ. θεατρώνης, θιασάρχης, ιμπρεσάριος. 7. υποκριτική ή θεατρολογία: Σπουδάζει ~ στη δραματική σχολή .../στο Πανεπιστήμιο ... 8. (μτφ.-προφ.) προσποιητή, υποκριτική συμπεριφορά: Άσε το ~ (= τους θεατρινισμούς)/πάψε να παίζεις ~ και πες την αλήθεια (βλ. άσε τα σάπια). Τιμωρήθηκε για ~ (: για ποδοσφαιριστή που με θεαματική συνήθ. βουτιά επιχειρεί να κερδίσει πέναλτι ή φάουλ). 9. ΑΡΧΑΙΟΛ.-ΑΡΧΙΤ. ημικυκλική κατασκευή με κλιμακωτά τοποθετημένες σειρές καθισμάτων στο κέντρο της οποίας εκτείνεται κυκλικά η ορχήστρα, μπροστά από την οποία βρίσκεται η σκηνή: Στο ~ της Επιδαύρου παίζονται κάθε καλοκαίρι αρχαίες ελληνικές τραγωδίες και κωμωδίες. Βλ. αμφι~, κοίλο(ν). 10. τόπος όπου συμβαίνουν σημαντικά γεγονότα, συνήθ. στρατιωτικά: ~ (πολεμικών) επιχειρήσεων/μαχών/πολέμου. ● Υποκ.: θεατράκι (το) ● ΣΥΜΠΛ.: θέατρο (του) δρόμου: υπαίθρια, συνήθ. αυτοσχέδια παράσταση. Βλ. θεάματα (του) δρόμου, περφόρμανς, χάπενινγκ. [< αγγλ. street theater, 1959] , λυρικό θέατρο: όπερα., μαύρο θέατρο: που χαρακτηρίζεται από τη δημιουργία οπτικών ψευδαισθήσεων στους θεατές, καθώς χρησιμοποιείται ειδικός φωτισμός κοντά στο υπεριώδες φάσμα και μαύρος σκηνικός χώρος εντός του οποίου κινούνται ηθοποιοί που φορούν κουστούμια ή αξεσουάρ από φθορίζοντα υλικά. [< αγγλ. black theatre] , θέατρο σκιών βλ. σκιά, θέατρο της επινόησης βλ. επινόηση, θέατρο του παραλόγου βλ. παράλογο ● ΦΡ.: βγήκε στο θέατρο/στη σκηνή (μτφ.): (κυρ. για ηθοποιό) πρωτοεμφανίστηκε σε θεατρική παράσταση. Βλ. ανέβηκε/βγήκε στο πάλκο, ντεμπούτο, σανίδι., είμαι στο θέατρο: (προφ.) συμμετέχω επαγγελματικά σε θεατρικές παραστάσεις: ~ ~ πολλά χρόνια/από πολύ νέος., γίνομαι θέατρο/(δημόσιο) θέαμα/τσίρκο/νούμερο βλ. γίνομαι [< 3,4,9: αρχ. θέατρον 1,2,5,6,7,8,10: γαλλ. théâtre, αγγλ. theatre, γερμ. Theater]

ίσιος, ια, ιο [ἴσιος] ί-σιος επίθ. & (προφ.) ίσος 1. που δεν έχει κλίση, δεν σχηματίζει καμπύλες, γωνίες: ~ια: γραμμή (= ευθεία. ΑΝΤ. καμπύλη, λοξή, τεθλασμένη)/επιφάνεια (ΑΝΤ. κοίλη, κυρτή). ~ιο: έδαφος. Πβ. επίπεδος, ομαλός. ΑΝΤ. ανώμαλος.|| ~ια: κοιλιά/μύτη (ΑΝΤ. γαμψή). ~ιο: κορμί (= ευθυτενές). ~ια: δόντια/πόδια. ΑΝΤ. στραβός.|| ~ια: μαλλιά (ΑΝΤ. κατσαρά, σγουρά, σπαστά). Πβ. ολόισιος. 2. (μτφ., για πρόσ.) που έχει αίσθηση του δικαίου, ευθύτητα, ειλικρινή και έντιμη συμπεριφορά απέναντι στους άλλους: ~ιος: άνθρωπος/χαρακτήρας. Πβ. ενάρετος, ηθικός, ντόμπρος.|| (κατ' επέκτ.) ~ια: απάντηση. ΣΥΝ. ευθύς (2) ● επίρρ.: ίσια 1. σε ευθεία γραμμή: Σήκωσέ το ~ πάνω. 2. ίσα: Κοίτα ~ μπροστά σου. Προχωρήστε ~ μπροστά. Πβ. ευθεία. ΑΝΤ. λοξά.|| Στάσου ~ (= σε όρθια στάση).|| Έφυγε ~ (= αμέσως, απευθείας) για το σπίτι. Πβ. κατευθείαν. ● ΣΥΜΠΛ.: ίσιος δρόμος (μτφ.): σωστός, ηθικός τρόπος ζωής: Παίρνω τον ~ιο ~ο. Βάζω/ξαναφέρνω κάποιον στον ~ιο ~ο. Πβ. ευθεία οδός. Βλ. (παίρνω τον) κακό/στραβό δρόμο. ● ΦΡ.: στα ίσ(ι)α βλ. ίσος [< μεσν. ίσιος]

καμήλα κα-μή-λα ουσ. (θηλ.) & (λαϊκό) γκαμήλα 1. ΖΩΟΛ. μεγαλόσωμο φυτοφάγο μηρυκαστικό της ερήμου και των άνυδρων στεπών (γένος Camelus), με ψηλά πόδια, μακρύ και καμπυλωτό λαιμό, κρεμαστά χείλη, πυκνό κιτρινο-κόκκινο, καφέ ή σχεδόν μαύρο τρίχωμα και ένα ή δύο λιπώδη εξογκώματα (ύβους) στη ράχη: γάλα ~ας. Η καμπούρα της ~ας. Ύφασμα από τρίχα ~ας (πβ. καμηλό). Βόλτα/σαφάρι με ~ες. Καραβάνι από ~ες. Βλ. βακτριανή, δρομάδα.|| Έχει μνήμη ~ας (= ελέφαντα). ΣΥΝ. κάμηλος 2. (μτφ.-μειωτ.) ψηλή και άχαρη γυναίκα. ● ΦΡ.: ο δρόμος της καμήλας (μτφ.): μέση οδός, συμβιβαστική λύση. [< μεσν. καμήλα, αγγλ. camel, γερμ. kamel, γαλλ. chameau]

κόλαση κό-λα-ση ουσ. (θηλ.) 1. ΘΡΗΣΚ. τόπος αιώνιας τιμωρίας των αμαρτωλών μετά τον θάνατό τους: ~ και παράδεισος. Τα βασανιστήρια/οι δαίμονες/οι δυνάμεις/τα καζάνια/οι φλόγες/οι φωτιές της ~ης. Θα πας στην ~. Ο Διάβολος και η ~. Βλ. Άδης, Τάρταρα. ΑΝΤ. παράδεισος (2) 2. (μτφ.-επιτατ.) συνθήκες ή χώρος όπου επικρατεί μεγάλη δυστυχία, ταλαιπωρία, καταστροφή: πύρινη ~ (= μεγάλη πυρκαγιά). Ημέρα/νύχτα ~ης (εξαιτίας του καύσωνα). Η ~ των ναρκωτικών/του πολέμου/των φυλακών. Η ζωή τους είναι/έχει γίνει πραγματική ~ (: ανυπόφορη). Ζει την προσωπική του ~ (πβ. δράμα). Σε ~ μετατράπηκαν οι διακοπές μας. Πενήντα σπίτια αποτεφρώθηκαν, σωστή ~!|| (ως παραθετικό σύνθ.) Γήπεδο-~ (: όπου επικρατεί μεγάλη αναταραχή, πανικός). 3. (αργκό) για κάτι πολύ ωραίο, στο οποίο δεν μπορεί να αντισταθεί κανείς: βλέμμα/γλυκό σκέτη ~. ● ΣΥΜΠΛ.: κόλαση του Δάντη/δαντική κόλαση (μτφ.): φρικιαστική κατάσταση, μεγάλη καταστροφή: Σκηνές που θύμιζαν ~ ~ εκτυλίχθηκαν στη βομβαρδισμένη πρωτεύουσα., άρχοντας του σκότους βλ. άρχοντας, οι πύλες της κολάσεως/του Άδη βλ. πύλη ● ΦΡ.: από την κόλαση στον παράδεισο & από τον παράδεισο στην κόλαση: για τη ριζική μεταβολή μιας κατάστασης από το χειρότερο στο καλύτερο (ή αντιστρόφως): Η ομάδα βρέθηκε/γύρισε/επέστρεψε/πήγε ~ ~ με γκολ που σημείωσε στο τελευταίο λεπτό της παράτασης., έγινε κόλαση/της κολάσεως (αργκό): έγινε χαμός: ~ ~ στο χθεσινό ντέρμπι. ΣΥΝ. έγινε/γίνεται το έλα να δεις, εδώ είναι η κόλαση, εδώ και ο παράδεισος: ο άνθρωπος τιμωρείται ή ανταμείβεται αντίστοιχα για τις πράξεις του, όσο ζει στη Γη. ΣΥΝ. όλα εδώ πληρώνονται/εδώ πληρώνονται όλα, ο δρόμος για/προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις: τα καταστροφικά αποτελέσματα μπορεί να προέρχονται από καλούς στόχους. [< γερμ. Der Weg zur Hölle ist mit guten Vorsätzen gepflastert] , όταν/τη μέρα που θα παγώσει η κόλαση (μτφ.-εμφατ.): για να δηλωθεί ότι κάτι είναι ανέφικτο ή πάρα πολύ δύσκολο να συμβεί: Μόνο ~ ~ θα του ξαναμιλήσω. [< αγγλ. when/until hell freezes (over), 1919] , να/θα καείς στην κόλαση! βλ. καίω, του κάνω τη ζωή δύσκολη/κόλαση/μαρτύριο/μαύρη/πατίνι/ποδήλατο βλ. ζωή [< 1: αρχ. κόλασις 'τιμωρία']

μαραθώνιος, α, ο μα-ρα-θώ-νι-ος επίθ. 1. που σχετίζεται με τον Μαραθώνιο ή/και τον Μαραθώνα: (ΑΘΛ.) ~α: διαδρομή/πορεία. 2. (μτφ.) χρονοβόρος και εξαντλητικός: ~α: απολογία/συνεδρίαση. ~ες: συσκέψεις/συζητήσεις. ● ΣΥΜΠΛ.: Μαραθώνιος Δρόμος: ΑΘΛ. Μαραθώνιος., μαραθώνια κολύμβηση βλ. κολύμβηση [< μτγν. Μαραθώνιος 'που αναφέρεται στον Μαραθώνα']

μαρτύριο μαρ-τύ-ρι-ο ουσ. (ουδ.) {μαρτυρί-ου | -ων} 1. σκληρή σωματική ή ψυχική δοκιμασία, συνήθ. μεγάλης διάρκειας: ατέλειωτο/βασανιστικό/καθημερινό/σωστό/φρικτό ~. Το ~ του πόνου. ~ δίχως τέλος για τους σεισμοπαθείς. Η ζωή μου έχει γίνει/είναι/κατάντησε (ένα) ~. Είναι ~ να δουλεύεις με τέτοια ζέστη. Πβ. βάσανο, ταλαιπωρία, τυραννία. 2. ΕΚΚΛΗΣ. (ειδικότ.-παλαιότ.) σωματικά βασανιστήρια, συνήθ. μέχρι θανάτου, κυρ. σε βάρος χριστιανών, καθώς και του ίδιου του Χριστού: Το ~ του Αγίου .../του Σταυρού (= σταυρικό ~). Για την πίστη τους υπέφεραν φοβερά ~α. Πβ. βασανισμός.|| Απάνθρωπα ~α. Το ~ της δίψας/της πείνας. Τόπος ~ου. 3. ΕΚΚΛΗΣ. (κ. με κεφαλ. Μ) τμήμα ναού ή ναΐσκος που έχει ανεγερθεί πάνω από τα λείψανα Αγίου ή αναμνηστικό ιερό για τη στέγαση αντικειμένων σχετικών με τα βασανιστήρια Αγίου. 4. (λόγ.) απόδειξη, τεκμήριο. ● ΣΥΜΠΛ.: ο δρόμος του μαρτυρίου & η οδός του μαρτυρίου 1. ΕΚΚΛΗΣ. η πορεία του Χριστού με τον Σταυρό προς τον Γολγοθά. 2. (μτφ.) κάθε κουραστική προσπάθεια για την επίτευξη συγκεκριμένου σκοπού: Ακολούθησε/βάδισε με αξιοπρέπεια/με καρτερία τον ~ο ~., ο σταυρός του μαρτυρίου 1. ΕΚΚΛΗΣ. στον οποίο σταυρώθηκε ο Xριστός. 2. (μτφ.) πολύ μεγάλη ταλαιπωρία, βάσανο: Κουβαλάει/σηκώνει τον ~ό ~., το μαρτύριο της σταγόνας βλ. σταγόνα ● ΦΡ.: το μαρτύριο του Ταντάλου βλ. Τάνταλος, του κάνω τη ζωή δύσκολη/κόλαση/μαρτύριο/μαύρη/πατίνι/ποδήλατο βλ. ζωή [< μτγν. μαρτύριον]

μετάξι με-τά-ξι ουσ. (ουδ.) {μεταξ-ιού}: ουσία που εκκρίνεται με μορφή λεπτού και λαμπερού νήματος από διάφορα αρθρόποδα (κυρ. τον μεταξοσκώληκα, άλλες κάμπιες, αλλά και τις αράχνες)· ιδ. συνεκδ. το νήμα, το ύφασμα ή το ρούχο που κατασκευάζεται από αυτή την ουσία: άγριο (βλ. σουά σοβάζ)/ακατέργαστο/καθαρό/συνθετικό/τεχνητό/φυσικό ~. Κόκκινο/λευκό ~.|| ~ για πλέξιμο (: μεταξένια κλωστή). Χειροποίητο χαλί από μαλλί και ~.|| Ζωγραφική σε ~.|| (μτφ.) Δέρμα/μαλλιά (σαν) ~ (: απαλά, λαμπερά). ● ΣΥΜΠΛ.: ο δρόμος/η οδός του μεταξιού: αρχαία εμπορική οδός που ένωνε την Ανατολή με τη Δύση και εξυπηρετούσε πολιτιστικούς και θρησκευτικούς σκοπούς. [< γερμ. Seidenstraße, αγγλ. Silk Road] [< μτγν. μετάξιον, μεσν. μετάξι(ν)]

μονοπάτι μο-νο-πά-τι ουσ. (ουδ.) {μονοπατ-ιού} 1. μικρός και στενός δρόμος, συνήθ. στην ύπαιθρο, που έχει σχηματιστεί από τη συχνή διάβαση ανθρώπων και ζώων: άγνωστο/δύσβατο/επικίνδυνο/κακοτράχαλο/κρυφό/λιθόστρωτο/μυστικό/οικολογικό/ορειβατικό/ορεινό/περιπατητικό/σηματοδοτημένο/στενό/τουριστικό/φυσικό/χωμάτινο ~. Ακολουθώ/ανεβαίνω/ανηφορίζω/κατεβαίνω/κατηφορίζω/παίρνω ένα ~. Το ~ έκλεισε. Ευρωπαϊκό ~ μεγάλων διαδρομών. Βαθμός δυσκολίας ~ιού. ~ια του βουνού/του δάσους. Πβ. δρομάκι. 2. (μτφ.) πράξη ή τρόπος ζωής που οδηγεί σε ορισμένο αποτέλεσμα: το ~ της αρετής/επιτυχίας/ευτυχίας/ζωής. Περιπλανιέμαι/χάνομαι στα ~ια του διαδικτύου/της μνήμης/της φαντασίας. Βαδίζεις σε επικίνδυνα/ολισθηρά ~ια. 3. ΠΛΗΡΟΦ. διαδρομή που ακολουθείται για την εκτέλεση συγκεκριμένης λειτουργίας: ~ αποθήκευσης/δεδομένων/δικτύου/εκτέλεσης. ● Υποκ.: μονοπατάκι (το) ● ΦΡ.: το καλό το παλικάρι ξέρει κι άλλο μονοπάτι βλ. παλικάρι [< 1,2: μεσν. μονοπάτι 3: αγγλ. path]

οδός [ὁδός] ο-δός ουσ. (θηλ.) (λόγ.) 1. δρόμος: αγροτική/δευτερεύουσα/εμπορική/κεντρική/κοινοτική/κύρια/παραλιακή/περιμετρική ~. ~ ανεφοδιασμού/διέλευσης/παράκαμψης. Ανάπλαση/αποκατάσταση/ασφαλτόστρωση/βελτίωση/διάνοιξη/διαπλάτυνση/επέκταση/μονοδρόμηση/πεζοδρόμηση ~ού. Καθαρισμός/πινακίδες σήμανσης (: οδοσήμανση)/φωτισμός ~ών. Επαρχιακή ~ (: που συνδέει κωμοπόλεις ή χωριά). Η ~ Ακαδημίας. Η Εγνατία ~. Αρίθμηση/μετονομασία/ονοματοθεσία ~ού. Τμήμα ~ού κλειστό λόγω εργασιών. Κατοικία επί/στο ύψος της ~ού ... Αναζήτηση ~ού σε χάρτη. Μένει στην ~ό ... Το κτίριο βρίσκεται στη συμβολή των ~ών ...|| (Φυσική) υδάτινη ~ός. (: κανάλι, δίαυλος). 2. (μτφ.) τρόπος δράσης, το σύνολο των μεθόδων και τακτικών που ακολουθούνται για την επίτευξη στόχου, καθώς και η ίδια η πορεία προς αυτόν: εναλλακτική/επίσημη/λανθασμένη/νόμιμη/συναινετική ~. Η μόνη ~ επίλυσης των διαφορών τους είναι η δικαστική. Η επιχείρηση βαδίζει στην ~ό της επιτυχίας.|| Η ~ της αγάπης/αλήθειας/πίστης. Η ~ του διαλόγου και της διαπραγμάτευσης. 3. ΑΝΑΤ.-ΙΑΤΡ. δίοδος, πέρασμα που επιτρέπει την κυκλοφορία ουσίας στον οργανισμό: (γαστρ)εντερική/μεταβολική/οπτική/ουροφόρος/πεπτική (: σωλήνας)/χοληφόρος ~. Η εκφορητική ~ του ήπατος. ● ΣΥΜΠΛ.: εθνική οδός & (προφ.) εθνική: μεγάλος δημόσιος αυτοκινητόδρομος που συνδέει τις βασικές πόλεις και τους συγκοινωνιακούς κόμβους μεταξύ τους: ~ ~ Αθηνών-Κορίνθου/-Λαμίας., οδός πρόσβασης/προσπέλασης 1. δρόμος αστικού ή επαρχιακού δικτύου που το συνδέει με μια οδό ταχείας κυκλοφορίας. 2. δευτερεύων βοηθητικός δρόμος ο οποίος ενώνει εγκαταστάσεις, κτίρια ή χώρους με τις κεντρικές οδικές αρτηρίες που οδηγούν σε αυτούς. [< αγγλ. access road] , οδός προτεραιότητας: ειδικά χαρακτηρισμένη και σημασμένη, στην οποία τα οχήματα έχουν προτεραιότητα έναντι των εισερχόμενων από άλλες οδούς: τέλος ~ού ~., οδός/δρόμος ταχείας κυκλοφορίας: στον οποίο τα αυτοκίνητα έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν μεγάλη ταχύτητα., αεροφόρος οδός βλ. αεροφόρος, αναπνευστική οδός βλ. αναπνευστικός, βασιλική οδός/βασιλικός δρόμος βλ. βασιλικός, ευθεία οδός βλ. ευθύς, ο δρόμος του μαρτυρίου βλ. μαρτύριο, ο δρόμος/η οδός του μεταξιού βλ. μετάξι, οδός αναπαύσεως βλ. ανάπαυση, οδός/έξοδος διαφυγής βλ. διαφυγή, περιφερειακή (οδός/λεωφόρος)/περιφερειακός (δρόμος) βλ. περιφερειακός ● ΦΡ.: διά της πλαγίας/τεθλασμένης οδού (μτφ.-αρνητ. συνυποδ.): με έμμεσο τρόπο: Απάντησε/έμαθε τα νέα ~ ~.|| (κατ' επέκτ., με παραβίαση της νόμιμης διαδικασίας:) Διορίστηκε/πήραν την επιχορήγηση ~ ~. ΣΥΝ. με πλάγια μέσα, εν μέση οδώ [ἐν μέσῃ ὀδῷ] (λόγ.): στη μέση του δρόμου και κατ' επέκτ. ενώπιον όλων: Aπόμεινε, ~ ~, να χαζεύει αμήχανος.|| Του επιτέθηκε ~ ~., καθ' οδόν (λόγ.): προχωρώντας, στον δρόμο, κατά την πορεία: ~ ~ προς την πόλη. Βρίσκω/συναντώ κάποιον ~ ~.|| (μτφ.) ~ ~ προς τη νέα χρονιά αναμένονται αλλαγές. Η αναδιάρθρωση της εταιρείας είναι ~ ~., ανά τας οδούς και τας ρύμας βλ. ρύμη, η οδός της απωλείας βλ. απώλεια, μέση οδός/λύση βλ. μέσος, μέσω/διά της διπλωματικής οδού βλ. διπλωματικός, ο δρόμος/η οδός της αρετής/του Κυρίου βλ. αρετή [< αρχ. ὁδός]

περιφερειακός, ή, ό πε-ρι-φε-ρει-α-κός επίθ. 1. που αναφέρεται στην περιφέρεια: ~ή: ανάπτυξη/πολιτική/συνεργασία. ~ό: Γενικό Νοσοκομείο/επιχειρησιακό πρόγραμμα/πρωτάθλημα/συμβούλιο/συνέδριο/σχέδιο διαχείρισης/τμήμα. ~οί: αγώνες/φορείς. ~ές: βιβλιοθήκες/εκλογές/υπηρεσίες. Δημοτικό ~ό Θέατρο. Βλ. δια~, ενδο~, υπο~.|| (ΙΑΤΡ.) ~ή: αρτηριοπάθεια/όραση. ~ό νευρικό σύστημα (= που μεταφέρει αισθητικά μηνύματα από και προς το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα). ΣΥΝ. περιφερικός. 2. που βρίσκεται μακριά από το κέντρο εξουσίας, ισχύος: ~ές: χώρες.|| ~ός: ρόλος (= δευτερεύων). 3. που σχετίζεται με τη διοικητική περιφέρεια: ~ός: σταθμός. ~ή: διάρθρωση/Διεύθυνση/Ένωση Δήμων (ακρ. ΠΕΔ)/Επιτροπή. ~ές: ενότητες.|| ~ός: διευθυντής. 4. που αναφέρεται στην περιφέρεια σε αντίθεση με το αστικό κέντρο, κυρ. την πρωτεύουσα: ~ός: προγραμματισμός/σχεδιασμός. Οδικός άξονας ~ής σημασίας. Πβ. επαρχιακός, περιαστικός, τοπικός. ● επίρρ.: περιφερειακά & (σπάν.-λόγ.) -ώς [-ῶς] ● ΣΥΜΠΛ.: περιφερειακές ενισχύσεις: κρατικές ενισχύσεις οι οποίες στοχεύουν στην οικονομική ανάπτυξη μειονεκτικών περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων εντός των συνόρων της, με σκοπό την επίτευξη οικονομικής και κοινωνικής συνοχής., περιφερειακή (οδός/λεωφόρος)/περιφερειακός (δρόμος): που παρακάμπτει μια περιοχή (συνήθ. το κέντρο μιας πόλης) ή που περνά έξω ή γύρω από αυτή. [< αγγλ. circular road] , περιφερειακή ενότητα: ΓΡΑΦΕΙΟΚΡ. διοικητική υποδιαίρεση της περιφέρειας που θεσπίστηκε με το σχέδιο "Καλλικράτης". Βλ. νομαρχία., περιφερειακή συσκευή/μονάδα & περιφερειακά (τα): ΠΛΗΡΟΦ. κάθε λειτουργική μονάδα που συνδέεται και ελέγχεται άμεσα από τον υπολογιστή (π.χ. οθόνη, ποντίκι, πληκτρολόγιο, εκτυπωτής, σαρωτής). Βλ. κεντρική μονάδα επεξεργασίας. [< αγγλ. peripherals, 1966, peripheral device/unit] , δευτερεύουσα/περιφερειακή/βοηθητική μνήμη βλ. μνήμη, Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης βλ. ευρωπαϊκός, περιφερειακή αυτοδιοίκηση βλ. αυτοδιοίκηση, περιφερειακός δακτύλιος βλ. δακτύλιος [< γαλλ. périphérique, αγγλ. peripheral, regional]

πλανόδιος, α, ο πλα-νό-δι-ος επίθ.: που δεν έχει μόνιμη και σταθερή, κυρ. επαγγελματική, στέγη και περιφέρεται: ~ος: έμπορος/ζωγράφος/θίασος/μουσικός. ~ο: εμπόριο (= υπαίθριο)/τσίρκο. || (ως ουσ.) Αγόρασα λουλούδια από έναν ~ο (ενν. μικροπωλητή). [< αρχ. πλανόδιος]

πρόδρομος πρό-δρο-μος ουσ. (αρσ.): (+ γεν.) οτιδήποτε αποτελεί το προηγούμενο στάδιο από κάτι, συνήθ. σημαντικότερο, ή προετοιμάζει, προαναγγέλλει την εμφάνισή του· άτομο που με τη ζωή ή το έργο του προετοιμάζει το έδαφος για τη δράση κάποιου άλλου ή τη δημιουργία νέων καταστάσεων: ~ αλλαγών/γεγονότων/εξελίξεων. Πβ. προάγγελος, προανάκρουσμα.|| ~οι του Διαφωτισμού. [< μτγν. πρόδρομος, γαλλ.-αγγλ. prodrome]

Ρώμη¹ [Ῥώμη] Ρώ-μη ουσ. (θηλ.): στα ● ΣΥΜΠΛ.: Νέα Ρώμη (η): ΙΣΤ. η Κωνσταντινούπολη. ● ΦΡ.: όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη: (μτφ.) υπάρχουν εναλλακτικοί τρόποι για την επίτευξη ενός στόχου. [< γαλλ. tous les chemins mènent à Rome] , από κτίσεως κόσμου/Ρώμης βλ. κτίση [< αρχ. Ῥώμη]

στρώνω στρώ-νω ρ. (μτβ. κ. αμτβ.) {έστρω-σα, στρώ-σω, -θηκα, -θώ, -μένος, στρών-οντας} 1. απλώνω ή διασκορπίζω κάτι σε μια επιφάνεια ή την καλύπτω με κάτι: ~ει το κρεβάτι (με σεντόνι)/το σπίτι (με χαλιά). ~σαν την πλατεία με πλάκες (πβ. επενδύω, επιστρώνω)/τον στίβο με τάπητα. (σε συνταγές) ~ετε το φύλλο στο ταψί. Ο δρόμος ~θηκε με άσφαλτο. ~μένο: χιόνι.|| Στρώσε μου δίπλα στο τζάκι (: για να κοιμηθώ). ΑΝΤ. ξεστρώνω 2. (μτφ.) (για μηχάνημα, κατάσταση ή όργανο) κάνω να λειτουργήσει σωστά ή αρχίζω να λειτουργώ ομαλά, παύω να εμφανίζω προβλήματα· (για πρόσ.) συμμορφώνω, διορθώνω ή συμμορφώνομαι, αποβάλλω κακές συνήθειες και συμπεριφορές: Μην τρέχεις, προτού ~σεις (= ροντάρεις) το αυτοκίνητο (: για καινούργιο όχημα, το οδηγώ σε χαμηλές στροφές, ώσπου να προσαρμοστεί ο κινητήρας). Λίγη σουπίτσα είναι ό,τι πρέπει, για να ~σει (= φτιάξει) το στομάχι. Μην ανησυχείς, θα ~σουν τα πράγματα. Κοιμήθηκα κι ~σα (= συνήλθα). Από αύριο ο καιρός θα ~σει (= θα βελτιωθεί. ΑΝΤ. θα χαλάσει, θα χειροτερέψει). Τελειώνοντας τη σχολή βρήκε ~μένη δουλειά (: εξασφαλισμένη, έτοιμη, σίγουρη). Έχει εργασία, σπίτι, οικογένεια: μια ~μένη ζωή. Πβ. διευθετώ, ομαλοποιώ.|| Είναι ανώριμη ακόμη, αλλά με τον καιρό θα ~σει. (απειλητ.-προφ.) Μωρέ, θα σας ~σω (: δείξω, τακτοποιήσω) εγώ! Πβ. τιθασεύω, φρονιμεύω, χαλιναγωγώ. 3. δίνω σε κάτι τη σωστή του μορφή, θέση, το ισιώνω, το τεντώνω, ώστε να εφαρμόζει καλά: ~σε (= έφτιαξε) τη φούστα της που είχε διπλώσει στο πλάι. Τεχνικές για να ~ει καλύτερα το κραγιόν/το μακιγιάζ. Όταν έχει υγρασία, τα μαλλιά μου δεν ~ουν με τίποτα. Το παντελόνι δεν σου ~ει καλά (= σακουλιάζει). ~μένη: πίστα (του σκι).|| (ΑΘΛ.) Από κόντρα σε αμυντικό η μπάλα ~θηκε στον ... (: βρέθηκε στην κατάλληλη θέση για σουτ). ● Παθ.: στρώνομαι (προφ.) 1. (μτφ.) ασχολούμαι με κάτι αποκλειστικά και με ένταση, αφοσιώνομαι: Με το που ήρθαν, ~θηκαν στο φαΐ. Άντε στρώσου να διαβάσεις! ΣΥΝ. πέφτω/ρίχνομαι με τα μούτρα σε κάτι 2. κάθομαι, ξαπλώνω, βολεύομαι κάπου και παραμένω εκεί, προκαλώντας συνήθ. ενόχληση: ~θηκε στον καναπέ και τον πήρε ο ύπνος.|| (αρνητ. συνυποδ.) Τι ήρθες και μου ~θηκες (: θρονιάστηκες, καλο-, στρογγυλο-κάθισες) εδώ; ● ΦΡ.: δρόμος στρωμένος με αγκάθια (μτφ.): δύσκολη πορεία γεμάτη εμπόδια: Ο δρόμος της ανανέωσης είναι στρωμένος ~., όπως έστρωσε(ς)/στρώσει(ς), θα κοιμηθεί(ς)/θα πλαγιάσει(ς) (παροιμ.): οι συνέπειες που θα υποστεί(ς) θα είναι ανάλογες των πράξεών σου/(του). ΣΥΝ. ό,τι σπείρεις, θα θερίσεις, στρώνω το(ν) δρόμο (μτφ.-προφ.): προετοιμάζω μια κατάσταση, το έδαφος για κάτι: ~σε ~ για την άνοδο του ... στην εξουσία., το 'στρωσε (το χιόνι) (προφ.): καλύφθηκε η επιφάνεια του εδάφους με χιόνι: ~ ~ για τα καλά/μέσα σε μια νύχτα.|| Χιόνιζε όλο το πρωί, χωρίς να το στρώσει.|| (κατ' επέκτ.) ~ ~ στις στέγες των σπιτιών., βρήκε στρωμένο τραπέζι βλ. τραπέζι, ο δρόμος για/προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις βλ. κόλαση, στρωμένος/σπαρμένος με ροδοπέταλα βλ. ροδοπέταλα, στρώνει το χαλί βλ. χαλί, στρώνω κάποιον/στρώνομαι στη δουλειά βλ. δουλειά, στρώνω κώλο/πισινό βλ. κώλος, στρώνω/βάζω (το) τραπέζι βλ. τραπέζι [< μεσν. στρώνω]

χωρίζω χω-ρί-ζω ρ. (μτβ. κ. αμτβ.) {χώρι-σα, χωρί-σει, -στηκε, -στεί, χωρίζ-οντας, -όμενος, χωρι-σμένος} 1. διαιρώ ένα σύνολο σε διακριτά υποσύνολα: ~ τη ζύμη σε δύο ίσα μέρη (ή στη μέση)/το κείμενο σε παραγράφους/τις λέξεις σε συλλαβές. Ο δρόμος ~ει/~εται στα δύο. Το ακαδημαϊκό έτος ~εται σε δύο εξάμηνα. Τα παιδιά ~στηκαν σε ομάδες. Η διαδικασία έχει ~στεί σε τρεις φάσεις. Πβ. κατανέμω, κόβω. Βλ. κατα~, κόβω.|| ~σαν την περιουσία (και ο καθένας πήρε το μερίδιό του). ΣΥΝ. μοιράζω. Πβ. μερίζω.|| ~σμένοι σε αντίπαλα στρατόπεδα/παρατάξεις (= διασπασμένοι). Πβ. διαιρώ, κατα-κερματίζω, -τέμνω. ΑΝΤ. ενώνω (1) 2. διακόπτω τη στενή σχέση, συνήθ. ερωτική ή συζυγική, που έχω με κάποιον: ~σε τον άνδρα της/τη γυναίκα του (: τον/την παράτησε, πήρε διαζύγιο).|| ~σε από/με τον αγαπημένο της. ~σαν οριστικά/πολιτισμένα. Του ζήτησε να ~σουν. Αποφάσισαν να ~σουν μετά/ύστερα από ... χρόνια γάμου/συμβίωσης. Πβ. τα χαλάω.|| ~σμένοι: γονείς. Πβ. διαζευγμένος, ζωντοχήρος. Βλ. φρεσκοχωρισμένος.|| (σπανιότ., για επαγγελματική σχέση:) ~σαν φιλικά λίγο πριν από τη λήξη της συνεργασίας τους. 3. (μτφ.) απομακρύνω κάποιον από πρόσωπο με το οποίο συνδέεται στενά, συνήθ. οικογενειακά ή ερωτικά: Μόνο ο θάνατος θα μας ~σει. Δεν μπορείς να ~σεις μια μάνα απ' τα παιδιά της.|| (για ζευγάρι:) Τους ~σε η απόσταση/ζήλια. ΑΝΤ. ενώνω (2), φέρνω σε επαφή/(πιο) κοντά 4. βάζω, τοποθετώ χωριστά: ~ τα μάλλινα απ' τα βαμβακερά/τα φρούτα απ' τα λαχανικά. Πβ. δια~, ξεδιαλέγω.|| Χωρίστε τα χρήσιμα απ' τα άχρηστα! Πβ. ξεσκαρτάρω.|| (κατ' επέκτ.) ~ουν (= διακρίνουν) τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς/πλούσιους και φτωχούς. ΣΥΝ. ξεχωρίζω (1) 5. επεμβαίνω, για να σταματήσω καβγά: Έπεσαν πάνω τους/μπήκαν στη μέση, για να τους ~σουν. 6. {στον πληθ.} (προφ.) αποχωρίζομαι: ~σαμε έξω από το εστιατόριο. Ήρθε η ώρα/είναι αργά· πρέπει να ~σουμε. ● χωρίζει: εμποδίζει την επαφή ή την επικοινωνία μεταξύ δύο στοιχείων, επειδή βρίσκεται ανάμεσά τους: Το ποτάμι ~ το βόρειο από το νότιο τμήμα της πόλης.|| Θάλασσες και βουνά μας ~ουν (: είμαστε πολύ μακριά). Ψηλοί τοίχοι τους χώριζαν απ' τον έξω/υπόλοιπο κόσμο.|| (μτφ.) Τους ~ άβυσσος/μεγάλη απόσταση/μίσος/(αγεφύρωτο) χάσμα. Μια ανάσα/μέρα μας ~ απ' τον τελικό. Τους ~ μεγάλη διαφορά ηλικίας. ΑΝΤ. συνδέει. ● ΦΡ.: (εδώ) χωρίζουν οι δρόμοι μας & χωρίζουν οι δρόμοι μου με κάποιον 1. σταματά πλέον η ερωτική, φιλική ή επαγγελματική μας σχέση. 2. αφήνουμε ο ένας τον άλλο και πηγαίνουμε προς διαφορετική κατεύθυνση: ~σαν οι δρόμοι τους και πήγε ο καθένας σπίτι του., δεν έχουμε τίποτα να χωρίσουμε & τι έχουμε να χωρίσουμε;: δεν υπάρχουν αντικρουόμενα συμφέροντα μεταξύ μας: Γιατί να τσακωθούμε; ~ ~, άλλωστε., δεν ξέρει να μοιράσει/να χωρίσει δυο γαϊδάρων/γαϊδουριών άχυρα βλ. γάιδαρος, και ους ο Θεός συνέζευξεν, άνθρωπος μη χωριζέτω βλ. συζευγνύω, ξεχωρίζω/χωρίζω την ήρα από το σ(ι)τάρι βλ. ήρα, χωρίζω/ξεχωρίζω τους αμνούς/τα πρόβατα από τα ερίφια βλ. αμνός, χωρίζω/σπάω/έχω χωριστά τα τσανάκια μου με κάποιον βλ. τσανάκι [< αρχ. χωρίζω]