Αναζήτηση

αλεπού[ἀλεπού] α-λε-πού ουσ. (θηλ.) 1. ΖΩΟΛ. σαρκοφάγο θηλαστικό (επιστ. ονομασ. Vulpes vulpes) με μακρύ και λεπτό ρύγχος, μικρά μάτια, μυτερά αυτιά, κοντά και λεπτά πόδια και φουντωτή ουρά: αρκτική (= λευκή, πολική)/κόκκινη ή κοινή (: φορέας της λύσσας) ~. Η κολοβή ~ (: από μύθο του Αισώπου). Επιδρομές ~ούδων.|| (συνεκδ. η γούνα της αλεπούς) Παλτό με γιακά και μανσέτες από γκρίζα ~. Πβ. ρενάρ. 2. (μτφ.-οικ.) για πονηρό άνθρωπο: Είσαι μια ~ εσύ! Είναι μεγάλη ~ ο ...! Πβ. γάτα. Βλ. -ού⁴. ● Υποκ.: αλεπουδάκι (το), αλεπουδίτσα (η) ● ΣΥΜΠΛ.: γριά αλεπού & γέρικη αλεπού (μτφ.): για έμπειρο και πονηρό άτομο μεγάλης ηλικίας: ~ ~ της πολιτικής., πονηρή αλεπού βλ. πονηρός ● ΦΡ.: η αλεπού εκατό χρονών, το αλεπουδάκι/αλεπόπουλο εκατόν δέκα (παροιμ.): για κάποιον που παριστάνει τον έξυπνο ή έμπειρο σε πεπειραμένο άτομο μεγαλύτερης ηλικίας., η γριά αλεπού δεν πιάνεται με ξόβεργες (παροιμ.): το πονηρό και με πείρα στη ζωή άτομο δεν ξεγελιέται εύκολα., ο λύκος έχει τ' όνομα κ(α)ι η αλεπού τη χάρη (παροιμ.): η πονηριά υπερέχει της σωματικής δύναμης., όσα δε φτάνει/πιάνει η αλεπού, τα κάνει κρεμαστάρια (παροιμ.): ό,τι δεν είναι ικανός κάποιος να αποκτήσει, το περιφρονεί, το χλευάζει, το υποβαθμίζει., τι γυρεύει/τι δουλειά έχει/τι ζητά/τι θέλει η αλεπού στο παζάρι;: για αταίριαστη ή ύποπτη παρουσία κάποιου σε μέρος στο οποίο δεν είναι αναμενόμενο να βρίσκεται. [< μεσν. αλεπού]

αναμπουμπούλα[ἀναμπουμπούλα] α-να-μπου-μπού-λα ουσ. (θηλ.) (προφ.): αναταραχή, φασαρία: Επικρατεί ~. Μέσα/πάνω στην ~, χάσαμε τα πράγματά μας. ΣΥΝ. ανακατωσούρα (1), πανικός (2), χαμός (1) ● ΦΡ.: ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται & στην αντάρα/ανεμοζάλη χαίρεται (παροιμ.): για κάποιον που προσπαθεί να επωφεληθεί, όταν επικρατεί γενική αναστάτωση και σύγχυση. [< βεν. ala babula]

γερο- & γερό-¹: α' συνθετικό λέξεων που αναφέρεται σε ηλικιωμένο άτομο ή στα χαρακτηριστικά του, συνήθ. αρνητικά: γερό-λυκος.|| (μειωτ.) Γερο-μπαμπαλής/~μπισμπίκης/~ξεκούτης/~παράξενος.|| (πριν από κύρια ονόματα με ενωτικό:) γερο-Δήμος/~-Νικόλας. Βλ. προτακτικός. ● βλ. γεροντο-, γηρο- & γηρ- [< μεσν. γερο-]

γλιτώνωγλι-τώ-νω ρ. (αμτβ. κ. μτβ.) {γλίτω-σα, γλιτών-οντας} 1. απαλλάσσομαι από κίνδυνo ή δυσάρεστη κατάσταση, διαφεύγω· σώζω: ~σε (από) τη γκρίνια/τα έξοδα/την καταστροφή/τους μπελάδες/την ταλαιπωρία/τις φασαρίες. Από θαύμα/τύχη ~σε τη ζωή του/τον θάνατο/το ξύλο. ~σα παρά τρίχα/στο παρά πέντε/στο τσακ. ~σε με μια απλή γρατζουνιά/ελαφρά τραύματα. Ξεκίνησα νωρίς για να ~σω (= αποφύγω) την κίνηση. Φύγε να ~σεις! (απειλητ.) Δεν θα μου ~σεις (= ξεφύγεις)!|| Αν μαθευτεί, δεν μας ~ει τίποτα. 2. (προφ.) εξοικονομώ, κερδίζω: ~ δρόμο/κόπο/χρήματα/χρόνο/χώρο. ~σα πολλές ώρες δουλειάς. ΑΝΤ. χάνω (10) ● ΦΡ.: τη γλίτωσε: κατάφερε να ξεφύγει από κάτι δυσάρεστο: (εμφατ.) Φτηνά ~ ~! ~ ~ με μια επίπληξη/με ένα μικρό πρόστιμο (= ξεμπέρδεψε).|| Αν το μάθει, θα με σκοτώσει, δεν τη γλιτώνω. Πβ. τη βγάζω καθαρή. ΣΥΝ. τη σκαπουλάρω, γλιτώνω από τα χέρια κάποιου βλ. χέρι, γλίτωσα/σώθηκα απ' το στόμα του λύκου βλ. λύκος, γλίτωσα/σώθηκα/μ' έσωσε απ' του χάρου τα δόντια βλ. χάρος, γλίτωσε/έσωσε το κεφάλι του βλ. κεφάλι, σώζω/γλιτώνω το τομάρι μου βλ. τομάρι [< μεσν. γλυτώνω]

θηρίοθη-ρί-ο ουσ. (ουδ.) 1. (συνήθ. παλαιότ. ή σε αφηγήσεις, παραμύθια) μεγαλόσωμο σαρκοφάγο θηλαστικό: αιμοβόρο/φοβερό ~. Εξημέρωση/εξόντωση του ~ου. Τα (άγρια) ~α της ζούγκλας (βλ. λεοπάρδαλη, λιοντάρι, πάνθηρας, τίγρη). Τον έφαγαν/τον κατασπάραξαν/του όρμησαν/του χίμηξαν τα ~α. Δάμασε/εξημέρωσε/πάλεψε με/σκότωσε το ~. (στη ρωμαϊκή εποχή:) Τα ~α της αρένας. Πβ. αγρίμι, ζουλάπι, θεριό.|| Μυθικά ~α. Το ~ της Αποκάλυψης (ΣΥΝ. τέρας). 2. (μτφ., για πρόσ.) που χαρακτηρίζεται από σκληρότητα και βίαια ένστικτα: ανθρωπόμορφα ~α. Τους έδωσαν βορά/τροφή στα ~α. Πβ. αγριάνθρωπος, κτήνος. 3. (μτφ.-προφ.) γιγαντόσωμος άντρας ή εξαιρετικά ικανός άνθρωπος: Πώς να τα βάλεις μ' αυτό το ~; Είναι δύο μέτρα!|| Πώς τα κατάφερες βρε ~ο; Πβ. γίγαντας, τιτάνας. ΑΝΤ. νάνος. 4. (μτφ.) παιδί άτακτο ή/και με πρόωρη σωματική ανάπτυξη: Σωστό ~ έχει γίνει ο μικρός! 5. (μτφ.) όχημα ή αεροσκάφος που έχει μεγάλες διαστάσεις και συνήθ. ισχυρή μηχανή: τα ~α της ασφάλτου (: τα τζιπ).|| Ιπτάμενα ~α/~α των ουρανών (: τα αεροπλάνα). Πβ. μεγαθήριο. 6. ΙΣΤ. (συνήθ. με κεφαλ. Θ) ο Σατανάς, ο Διάβολος: ο αριθμός του Θ~ου (: το 666). ● Ουσ.: θηρία (τα): ΖΩΟΛ. υποκλάση των θηλαστικών: Τα μαρσιποφόρα συγκαταλέγονται στα ~. ● Υποκ.: θηριάκι (το) : κυρ. στις σημ. 4, 5. ● ΣΥΜΠΛ.: θεριό ανήμερο βλ. θεριό ● ΦΡ.: γίνομαι θηρίο (μτφ.-προφ.): εξαγριώνομαι, θυμώνω πολύ: Έγινε ~ (= Τούρκος), όταν ανακάλυψε ότι τον εξαπάτησαν. ΣΥΝ. γίνομαι πύραυλος (2), σαν αγρίμι/θηρίο/λιοντάρι στο κλουβί βλ. αγρίμι [< 1: αρχ. θηρίον]

κόρακαςκό-ρα-κας ουσ. (αρσ.) {-α (προφ.) -άκου}: ΟΡΝΙΘ. κοράκι: αυτοκρατορικός/μαύρος ~. Η κραυγή/φωλιά του ~α. Βλ. θαλασσο~, νυχτο~, φαλακρο~. ● ΦΡ.: άι/άντε στον κόρακα! & (σπάν.) άι στον λύκο! (υβριστ.): εξαφανίσου, χάσου. Πβ. άι/α/άντε στο διά(β)ολο!, κακού κόρακος, κακόν ωόν (λόγ. παροιμ.): ο κακός δάσκαλος βγάζει κακούς μαθητές., κόρακας κοράκου μάτι δε(ν) βγάζει (παροιμ.): για να δηλωθεί ότι υπάρχει αλληλεγγύη μεταξύ ανθρώπων διεφθαρμένων ή/και με κοινά συμφέροντα., κοράκου χρώμα: για κάτι κατάμαυρο: μαλλιά ~ ~., όταν ασπρίσει ο κόρακας και γίνει περιστέρι (παροιμ.): για κάτι αδύνατο, ανέφικτο. [< μεσν. κόρακας]

μαντρίμα-ντρί ουσ. (ουδ.) {μαντρ-ιού} (λαϊκό) 1. περιφραγμένος χώρος για τη φύλαξη ζώων, κυρ. αιγοπροβάτων. Πβ. στάνη. ΣΥΝ. στρούγκα (1) 2. (μτφ.) κλειστή πολιτική, θρησκευτική ή άλλη ομάδα που λειτουργεί προστατευτικά για τα μέλη της: κομματικό ~. ● ΦΡ.: όποιος φεύγει/όποιο πρόβατο βγαίνει απ' το μαντρί/κοπάδι, το(ν) τρώει ο λύκος (παροιμ.): όποιος φεύγει από μια οργανωμένη ομάδα, δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα· για την αποτυχία κυρ. πολιτικού που αποχωρεί από το κόμμα στο οποίο ανήκει, για να δημιουργήσει δικό του. [< μεσν. μαντρί]

μετρημένος, η, ο με-τρη-μέ-νος επίθ. 1. (μτφ.) που χαρακτηρίζεται από σύνεση, έλλειψη υπερβολής: (για πρόσ.) ~ος: χαρακτήρας. Είναι σεμνός και ~ άνθρωπος. Πβ. μετριοπαθής, συνετός, σώφρων, φρόνιμος.|| ~η: απάντηση/συμπεριφορά. ~ες: κινήσεις/κουβέντες. ~α: λόγια. Έζησε ήρεμη και ~η ζωή. Κάνει προσεκτικά και ~α βήματα.|| (που δεν είναι υπερβολικός:) ~η: αισιοδοξία/κατανάλωση (οινοπνεύματος)/χρήση (της τεχνολογίας). Πβ. λελογισμένος, λογικός, συγκρατημένος. 2. που τον έχουν μετρήσει: ~η: απόσταση/διαδρομή/δόση/τιμή. ~ με ακρίβεια. Χρόνος ~ σε δευτερόλεπτα. Μίλησε πενήντα λεπτά ~α (= ακριβώς). Πβ. αριθμημένος, κατα~, υπολογισμένος. 3. ολιγάριθμος: ~ είναι ο κόσμος που ακούει τέτοια μουσική. Οι δύο ομάδες είχαν ~ες ευκαιρίες για γκολ. Πβ. λιγοστός. ΑΝΤ. αμέτρητος ● επίρρ.: μετρημένα ● ΦΡ.: από τα μετρημένα τρώει ο λύκος & ο λύκος από τα μετρημένα τρώει (παροιμ.): για πιθανές απώλειες, παρά τις όποιες προφυλάξεις., μετρημένα τα λόγια σου!: (ως αυστηρή σύσταση, υπόδειξη) να προσέχεις πώς μιλάς!, μετρημένα κουκιά βλ. κουκιά, μετριούνται/είναι μετρημένοι στα δάχτυλα (του ενός χεριού) βλ. δάχτυλο, οι μέρες του είναι λίγες/μετρημένες βλ. μέρα, τα έφαγε (τα 'φαγε)/είναι λίγα/είναι μετρημένα/τέλειωσαν τα ψωμιά του βλ. ψωμί [< μεσν. μετρημένος]

μοναχικός, ή, ό μο-να-χι-κός επίθ. 1. (για πρόσ.) που ζει, είναι ή αισθάνεται μόνος: ~ός: εργένης/ταξιδιώτης. ~ό: άτομο. Πβ. μονήρης, φιλέρημος. 2. που γίνεται από ένα μόνο άτομο, που χαρακτηρίζεται από μοναξιά, έλλειψη ανθρώπινης παρουσίας: ~ός: αγώνας/δρόμος/περίπατος/χορός. ~ή: εμπειρία/ζωή/περιπλάνηση/πορεία. ~ό: ταξίδι.|| (για τόπο) ~ή: παραλία. ~ό: μέρος/μονοπάτι. Πβ. απόμερος, απομονωμένος. 3. μοναστικός. ● ΣΥΜΠΛ.: μοναχικός λύκος: 1. άνθρωπος που προτιμά να ζει μόνος του. 2. τρομοκράτης ή εγκληματίας που ενεργεί χωρίς να ανήκει σε κάποια οργάνωση. [< αγγλ. lone wolf, 1909] , μοναχικό κύμα βλ. κύμα, μοναχικός καβαλάρης βλ. καβαλάρης ● ΦΡ.: περιβάλλομαι το μοναχικό σχήμα βλ. περιβάλλω [< μτγν. μοναχικός, γαλλ. solitaire]

ντόροςντό-ρος ουσ. (αρσ.) (προφ.): φασαρία, σάλος: Πολύς/τόσος ~ για το τίποτα! Έχει δημιουργήσει/προκαλέσει ~ο (= σούσουρο) γύρω από το όνομά του. ΣΥΝ. νταβαντούρι, πάταγος (1), σαματάς ● ΦΡ.: γίνεται (μεγάλος/πολύς) ντόρος: συζητιέται πολύ, φημολογείται: ~ ~ για εκείνη/ότι θα παντρευτούν.

χάσκιχά-σκι ουσ. (ουδ.) {άκλ. κ. πληθ. -ς}: ΖΩΟΛ. σκυλί μετρίου μεγέθους με πυκνό άσπρο και γκρι τρίχωμα, όρθια τριγωνικά αυτιά και καστανά ή γαλάζια μάτια, το οποίο χρησιμοποιείται κυρ. για την έλξη έλκηθρου σε περιοχές της Αρκτικής. Βλ. λυκόσκυλο, τάρανδος. [< αγγλ. husky, γαλλ. ~, περ. 1983]