Αναζήτηση

αμφι- & αμφί- (λόγ.) λεξικό πρόθημα που σημαίνει 1. από τη μία και από την άλλη μεριά και κατ' επέκτ. δύο διαφορετικές ή αντίθετες πλευρές: (κυρ. επιστ.) αμφί-κυρτος. Αμφι-κλινής.|| (μτφ.) Αμφι-ταλαντεύομαι.|| Aμφί-θυμος. 2. διπλή ιδιότητα: αμφί-χειρας (= αμφιδέξιος). Αμφί-βια.|| Αμφι-θαλής. ΑΝΤ. ετερο-.|| (μτφ.) Αμφί-σημος. Πβ. δί-.

δίθυρος, η, ο δί-θυ-ρος επίθ. (λόγ.): δίπορτος: ~ο: αυτοκίνητο. Βλ. -θυρος. ● ΣΥΜΠΛ.: δίθυρα (μαλάκια): ΖΩΟΛ. υδρόβιοι οργανισμοί (επιστ. ονομασ. Bivalvia) το σώμα των οποίων περιβάλλεται από όστρακο με δύο συμμετρικά μέρη που συνδέονται στο ένα άκρο τους με ελαστικό σύνδεσμο. Βλ. μύδι, στρείδι, οστρακοειδή, οστρακόδερμα. [< αρχ. δίθυρος]

θεραπεύω θε-ρα-πεύ-ω ρ. (μτβ.) {θεράπευ-σα, θεραπεύ-τηκα (λόγ.) -θηκα, -τεί (λόγ.) -θεί, -όμενος, -μένος, -οντας} 1. αποκαθιστώ την υγεία κάποιου ή καταπολεμώ πρόβλημα υγείας: Αγωγή/φάρμακο/χάπι που ~ει την αρθρίτιδα/την κατάθλιψη. ~ τον άρρωστο/τον τραυματία. Η ιατρική/ομοιοπαθητική ~ει ψυχικές και σωματικές παθήσεις. Νόσος που δεν ~εται (= ιάται). ~τηκε πλήρως από την ασθένεια (= αποθεραπεύτηκε).|| (μτφ.) Βιβλία που ~ουν την ψυχή. Ψυχικό τραύμα που ~τηκε. Πβ. επουλώνω, ιαίνω. ΣΥΝ. γιατρεύω (1) 2. (μτφ.) διορθώνω ή αντιμετωπίζω κάτι δραστικά: ~σε την (κοινωνική) αδικία/την (οικονομική) ανάγκη/την ανισότητα/τη βλάβη/τη ζημιά/το κακό. Δεν αρκεί να ~ουμε τα προβλήματα, αλλά πρέπει και να τα προλαμβάνουμε. 3. (σπάν.-λόγ.) ασχολούμαι συστηματικά ή με ζήλο με κάτι, ιδ. επιστήμη, τέχνη ή γράμματα: ~ τη ζωγραφική/τη λογοτεχνία/τις Μούσες (: τις καλές τέχνες). Εκδόσεις που ~ουν την ποίηση. Πβ. καλλιεργώ. ● Μτχ.: θεραπευόμενος , η, ο: που μπορεί να θεραπευτεί ή που υποβάλλεται σε θεραπεία: ~α: νοσήματα. Χρόνια, μη ~η υπέρταση. Πβ. θεραπεύσ-, ιάσ-ιμος. ΑΝΤ. αθεράπευτος.|| Ο ~ ακολουθεί ειδική δίαιτα. ● ΦΡ.: θεραπεύει πάσα(ν) νόσο(ν) και πάσα(ν) μαλακία(ν) (λόγ.-ειρων.): για κάποιον ή κάτι που θεωρείται ότι γιατρεύει ή επιλύει τα πάντα. [< 1: αρχ. θεραπεύω, γαλλ. guérir, remédier]

καλό κα-λό ουσ. (ουδ.) ΑΝΤ. κακό 1. οτιδήποτε ωφέλιμο, συμφέρον, ευχάριστο, αξιόλογο: Η Πολιτεία μεριμνά για το γενικό/κοινό ~/το ~ όλων. Ελπίζω από όλη αυτή την ιστορία να βγει κάτι ~. Έκανε πολλά ~ά για τον τόπο (= αγαθοεργίες, ευεργεσίες).|| Τι ~ (= νόστιμο) θα φάμε σήμερα; 2. {συνήθ. στον πληθ.} πλεονέκτημα: τα ~ά (= οφέλη) της γυμναστικής. Το μωρό έχει το ~ ότι δεν κλαίει. Πήρε όλα τα ~ά (= προτερήματα) των γονιών του. Έχει και ο χειμώνας τα ~ά του.|| (ευφημ. για κάτι δυσάρεστο:) Μην αρχίζεις τα ~ά (= τις κακές συνήθειες) της μητέρας σου! 3. ΦΙΛΟΣ. το αγαθό, η αρετή, η ηθικότητα· (στην αρχ. ελλην. φιλοσ.) το ωραίο: οι δυνάμεις του ~ού (: προσωποποιημένου). Ταγμένος στην υπηρεσία του ~ού. Πβ. αρετή, ηθικότητα. ● καλά (τα) 1. αγαθά, συνήθ. υλικά: Στο σπίτι τους έχουν όλα τα ~. Τι ~ μας φέρατε; 2. (+ γεν. προσ. αντων.) ρούχα κατάλληλα για επίσημες εκδηλώσεις, περιστάσεις: Βάζω/φοράω τα ~ μου. Πβ. γιορτινά. ΑΝΤ. καθημερινά (τα) ● ΦΡ.: (έτσι) για το καλό: για καλή τύχη: Βάψαμε λίγα αβγά ~ ~.|| Βασιλόπιτα/ευχές/ποδαρικό ~ ~ του χρόνου. Την πρωτοχρονιά ήπιαμε λίγη σαμπάνια ~ ~ του χρόνου., (μπα) σε καλό μου/σου/του (προφ.): για έκφρ. απορίας, έκπληξης, αγανάκτησης: ~ μου τι έπαθα/τι μ' έπιασε; Σε ~ σου, τι κάνεις εκεί; Μπα ~ σας, τι θέλετε πρωί πρωί; ~ μας, πολύ γελάσαμε (πβ. σε καλό να μας βγει)!, για καλό και για κακό (προφ.): για κάθε ενδεχόμενο, σε κάθε περίπτωση: Πάρε και μια ζακέτα ~ ~· μπορεί να κάνει κρύο. ΣΥΝ. καλού κακού, για καλό/για κακό: με καλή/κακή πρόθεση: Μην παρεξηγείσαι! Για καλό το είπα ... Δεν το είπα για κακό., για το καλό μου/σου/του: για το συμφέρον κάποιου: ~ ~ της χώρας. Εγώ το λέω ~ ~ σου, αν θες μ' ακούς!, δεν είμαι στα καλά μου (προφ.): δεν έχω καλή διάθεση, ψυχολογία: Δεν έρχομαι· ~ ~ σήμερα!, δεν χρωστάω καλό (προφ.): δεν οφείλω χάρη, ευγνωμοσύνη: ~ ~ σε κανένα!, είσαι με τα/στα καλά/σωστά σου; (προφ.): ως έκφραση έκπληξης, δυσαρέσκειας ή για επίπληξη κάποιου που δεν σκέφτεται, δεν ενεργεί λογικά: Μα, ~ ~ (= είσαι/πας καλά); Είστε ~ ~ σας ή σας χτύπησε η ζέστη; Γι' αυτό με ξύπνησες νυχτιάτικα; Δεν είσαι ~ ~, μου φαίνεται! Βλ. συγκαλά., κάνει καλό: ωφελεί: Το γέλιο ~ ~! Πιες το, θα σου ~ ~! Τα πολλά γλυκά δεν κάνουν ~ στην υγεία (= τη βλάπτουν)!, λέω καλό για κάποιον (συνήθ. με άρνηση, ειρων.): λέω καλά λόγια, τον επαινώ: Εσύ μην πεις ~ για κανέναν, θα πάθεις τίποτα!, με το καλό (προφ.): ως ευχή: Πότε ~ ~ γεννάει/παντρεύεστε; Άντε, ~ ~ να τους δεχτείς! -Πότε έρχεται ο γιος σου; -Αύριο, ~ ~!, με το καλό/μαλακό (προφ.): με ήρεμο, ήπιο τρόπο: ~ ~ ή με το άγριο, θα πάρω τα χρήματά μου πίσω. Σιγά και με το μαλακό, μην τον τρομάξεις! Τον πήρε/έπιασε ~ ~, για να τον πείσει. ΑΝΤ. με το κακό/με το άγριο, μου βγήκε σε καλό (προφ.): για κάτι που είχε θετικές συνέπειες· με ωφέλησε: Επέμεινε και, τελικά, του ~ ~. Εύχομαι να σου βγει ~. ΑΝΤ. μου βγήκε σε κακό, ο εχθρός του καλού είναι το καλύτερο & το τέλειο/καλύτερο είναι ο εχθρός του καλού: είναι απαραίτητη η συνεχής βελτίωση., σε καλό να μας βγει & σε καλό μας! (προφ.): ως αποτροπή του κακού που θεωρείται ότι ακολουθεί μετά από μεγάλη ευθυμία και χαρά: ~ ~ τόσο γέλιο! Πβ. (μπα) σε καλό μου/σου/του., στο καλό (προφ.) 1. ως ευχή σε κάποιον που φεύγει: Καλό ταξίδι! ~ ~ (να πας)!|| (συχνά ειρων.) ~ ~ και με τη νίκη! ~ ~ και να μας γράφεις (: αδιαφορία για την αποχώρηση κάποιου)! 2. (ευφημ.) ως έκφραση δυσαρέσκειας, αγανάκτησης: Άντε/άι/α ~ ~ και συ (βλ. άι/α/άντε στο διά(β)ολο/διάλο, άι στο διάτανο)!|| (απειλητ.) Πήγαινε/σύρε/τράβα ~ ~ (= φύγε), γιατί θα 'χουμε κακά ξεμπερδέματα!|| Άστον να πάει ~ ~ (= να φύγει), αρκετά μας ταλαιπώρησε! ~ ~, μου χάλασες τη διάθεση! Άι ~ ~, πάλι χάλασε! 3. (σε ερωτήσεις) για δήλωση απορίας, έκπληξης, αγανάκτησης: Πού ~ ~ ήσουν; Τι ~ ~ θέλεις; Μα τι ~ ~ συμβαίνει; Πώς ~ ~ θα πάμε χωρίς αμάξι; Πβ. στο διάτανο., το καλό είναι ότι ...: για να επισημανθεί η θετική και ευχάριστη πτυχή μιας γενικά δυσάρεστης ή ατυχούς εξέλιξης: ~ (στην ιστορία) είναι ότι τουλάχιστον προλάβαμε. Πβ. τυχερός (μέσα) στην ατυχία του. ΑΝΤ. το κακό είναι ..., το καλό να λέγεται (προφ.): οφείλω να παραδεχτώ ότι (κάτι) είναι καλό: Δεν μου αρέσουν τα φαγητά της, αλλά το συγκεκριμένο είναι υπέροχο! Α, ~ ~!, το καλό που σου θέλω (προφ.): ως απειλή, προειδοποίηση ή συμβουλή: ~ ~, φύγε από μπροστά μου!|| ~ ~, μην πιστεύεις αυτά που λέει!|| ~ ~, κόψε το τσιγάρο!, θέλω το καλό/το κακό κάποιου βλ. θέλω, κάνε παιδιά να δεις καλό/χαΐρι βλ. παιδί, κάνε το καλό και ρίξ' το στο γιαλό βλ. γιαλός, ο καλός καλό δεν έχει βλ. καλός, ουδέν κακόν αμιγές καλού βλ. αμιγής, τα καλά και συμφέροντα βλ. συμφέρον, το έχω σε καλό/σε κακό να ... βλ. έχω ● βλ. καλός [< μεσν. καλό(ν)]

μαριχουάνα μα-ρι-χου-ά-να ουσ. (θηλ.): παραισθησιογόνο ναρκωτικό, μείγμα από αποξηραμένα φύλλα και άνθη ινδικής κάνναβης· συνεκδ. το ίδιο το φυτό. Πβ. χασίς, σκανκ. [< αγγλ. marijuana, marihuana, γαλλ. marihuana, 1920, marijuana, 1933]

μόριο μό-ρι-ο ουσ. (ουδ.) {μορί-ου} 1. ΧΗΜ. ομάδα (δύο τουλάχιστον) ατόμων (του ίδιου ή διαφορετικών στοιχείων) ενωμένων με χημικό δεσμό· το ελάχιστο σωματίδιο στο οποίο μπορεί να διασπαστεί μια ουσία χωρίς να χάσει τις (χαρακτηριστικές) ιδιότητές της: ανόργανο/διατομικό/οργανικό/ουδέτερο/πολικό/ραδιενεργό/χημικό ~. Δομή/ιδιότητες/μορφολογία ~ου. Συστατικά ~α (ουσίας, σώματος). ~α DNA/νερού/πρωτεΐνης. Tο ~ μιας χημικής ένωσης αποτελείται από άτομα. Το ~ έχει σταθερή ατομική σύνθεση και μάζα. Ανακαλύφθηκε ~ που σχετίζεται με τον ιό .../με το σύνδρομο ... Βλ. γραμμο~, μακρο-, μικρο-μόρια. 2. {συνήθ. στον πληθ.} μονάδα βαθμολογίας σε εξετάσεις ή σε περιπτώσεις αξιολόγησης των δημοσίων κυρ. υπαλλήλων: ~α περιοχής/περιφέρειας. Συγκέντρωση/σύνολο/υπολογισμός ~ων. ~α για επαγγελματική εξέλιξη/μετάθεση/πρόσληψη. Οι βάσεις ανέβηκαν/κατέβηκαν (πενήντα, εκατό) ~α. Έχασα τη σχολή που θέλω για λίγα ~α! Πήρα οργανική θέση σε περιοχή (που μου δίνει) έξι ~α. 3. ΑΝΑΤ. τα (εξωτερικά) γεννητικά όργανα του ανθρώπου ή γενικότ. οποιοδήποτε τμήμα οργανισμού: ανδρικό (πβ. πέος)/γυναικείο (πβ. αιδοίο) ~.|| Ζωικό/φυτικό ~. 4. ΓΡΑΜΜ. άκλιτη λέξη, συνήθ. χωρίς λεξική σημασία, που συνδέει όρους και προτάσεις και βοηθά στον σχηματισμό εγκλίσεων και χρόνων: αρνητικό (: δεν, μη)/δεικτικό (: να)/δυνητικό/εγκλιτικό/επιτατικό (: δα)/ερωτηματικό (: μήπως, άραγε)/καταφατικό/μελλοντικό (: θα)/προτρεπτικό (: ας)/στερητικό (: α-) ~. Πβ. δείκτης. Πραγματολογικά ~α (: σύνδεσμοι, επιρρήματα, επιφωνήματα, προθέσεις). 5. το ελάχιστο ή πάρα πολύ μικρό τμήμα, η ελάχιστη ποσότητα ύλης: ~α γύρης/σκόνης. ~α που αιωρούνται στον αέρα. Πβ. σωματίδιο. ● ΣΥΜΠΛ.: μαλακά μόρια: ΑΝΑΤ. τα διάφορα μέρη του σώματος, εκτός από τα οστά: κακώσεις ~ών ~ων., αχώριστα μόρια βλ. αχώριστος, βεβαιωτικό επίρρημα/μόριο βλ. βεβαιωτικός [< 3, 4: αρχ. μόριον, γαλλ. molécule, αγγλ. molecule] ΜΟΡΙΟ

-ότητα (λόγ.) επίθημα αφηρημένων θηλυκών ουσιαστικών που δηλώνουν 1. κατάσταση ή χαρακτηριστικό: αυστηρ~/γνησι~/προνοητικ~. Βλ. -ύτητα.|| (ΕΚΚΛΗΣ.) Oσι~/παναγι~. Αγι~/ιερ~ (ΣΥΝ. -οσύνη). 2. (περιληπτ., παράγ. από ουσ.) σύνολο ατόμων με κοινή ιδιότητα: αδελφ~/ανθρωπ~. [< αρχ. -ότης]

-τήρι (προφ.) επίθημα ουδέτερων ουσιαστικών για δήλωση 1. ειδικού αντικειμένου, εργαλείου: ανοιχ~/κλαδευ~/ξυπνη~/σκαλισ~/σουρω~/ψαλ~. 2. (λαϊκό) ενέργειας: ψησ~. 3. συγκεκριμένου χώρου: μονασ~.|| (προφ.) Εργασ~ (πβ. -τήριο). 4. προσώπου: πειραχ~.

τυρί τυ-ρί ουσ. (ουδ.) {τυρ-ιού | -ιών}: ΤΕΧΝΟΛ. ΤΡΟΦ. γαλακτοκομικό προϊόν το οποίο προέρχεται από την πήξη του γάλακτος με προσθήκη πυτιάς, διαχωρίζεται από το τυρόγαλα και υφίσταται ζυμώσεις στα διάφορα στάδια παρασκευής του: αγελαδινό/κατσικίσιο/πρόβειο ~. Αλμυρό/ /ημίσκληρο (: γκούντα, ένταμ, κασέρι)/κίτρινο (: ρεγκάτο)/κοκκώδες (: τουλουμοτύρι)/κρεμώδες (: κατίκι, μπρι)/παραδοσιακό/χλωρό (: πρόσφατα πηγμένο) ~. Λευκά τυριά (: μαλακά, όπως: γαλοτύρι, καλαθάκι, κατίκι, κοπανιστή, μανούρι, πηχτόγαλο, τελεμές,τυροβολιά). ~ άλμης. Φρέσκο ~-κρέμα (βλ. μασκαρπόνε). Κατανάλωση/κεφάλι/τρίφτης (= τυροτρίφτης) ~ιού. ~ με έντονη/ήπια γεύση. Κόβω το ~. Τριμμένο ~. || Νηστίσιμα ~ιά (: φυτικά υποκατάστατα ~ιού). ~ σόγιας (= τόφου). || (ΜΑΓΕΙΡ.) ~ σαγανάκι. Μελιτζάνες/μακαρόνια με ~ στον φούρνο. Ντιπ/σάλτσα/φοντί ~ιού. Πένες/σάλτσα με τέσσερα ~ιά. Σουφλέ ~ιών. Ψήνουμε την πίτσα, μέχρι να λιώσει το ~. Έφαγα ψωμί και ~ (= ψωμοτύρι). Βλ. κεφαλογραβιέρα, λαδο-, ξινο-τύρι, μυζήθρα, τυρόπηγμα, φέτα, χαλούμι. ΣΥΝ. τυρός ● Υποκ.: τυράκι (το) ● ΣΥΜΠΛ.: μαλακό τυρί: που υπόκειται σε σύντομη επεξεργασία, ωριμάζει γρήγορα, περιέχει πολύ νερό και διατηρείται μία με τρεις εβδομάδες, αφού ανοιχθεί. Βλ. ανθότυρο, κότατζ, μοτσαρέλα., μπλε τυρί: ημίσκληρο, από αγελαδινό γάλα που έχει μπλε-πρασινωπή μούχλα στο εσωτερικό του και έντονη γεύση. Πβ. ροκφόρ. [< αγγλ. blue cheese] , σκληρό τυρί: που υπόκειται σε παρατεταμένη επεξεργασία, ωριμάζει αργά, δεν περιέχει πολύ νερό και διατηρείται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Βλ. γραβιέρα, έμενταλ, κεφαλοτύρι, παρμεζάνα, πεκορίνο, τσένταρ, τσέστερ. ● ΦΡ.: το τυρί το είδες, τη φάκα δεν την είδες; για αφελείς ή επιπόλαιους που εξαπατούνται παρασυρόμενοι από το δόλωμα. [< μεσν. τυρί(ν) < μτγν. τυρίον < αρχ. τυρὸς, γαλλ. fromage, αγγλ. cheese]

υπογάστριο [ὑπογάστριο] υ-πο-γά-στρι-ο ουσ. (ουδ.) {-ου (λόγ.) -ίου}: ΑΝΑΤ. η κοιλιακή περιοχή κάτω από τον ομφαλό: άλγος ~ίου. Επιθέματα στο ~. Βλ. επιγάστριο. ● ΣΥΜΠΛ.: το (μαλακό) υπογάστριο (μτφ.): ευάλωτο τμήμα, ευαίσθητο σημείο: γροθιά στο ~ ~ της κοινωνίας. [< αρχ. ὑπογάστριον, αγγλ. hypogastrium, γαλλ. hypogastre]