Αναζήτηση

αγελάδα [ἀγελάδα] α-γε-λά-δα ουσ. (θηλ.) & (λαϊκό) γελάδα 1. το θηλυκό του βοδιού μετά την πρώτη γέννα: άσπρη/γαλακτοφόρος/μαύρη/παχιά ~. (Νωπό/παστεριωμένο/φρέσκο) γάλα/κοπριά/μαστάρια ~ας. Το μικρό της ~ας (= το μοσχάρι). ~ες γαλακτοπαραγωγής/ελευθέρας βοσκής/κρεατοπαραγωγής. Αρμέγω/εκτρέφω ~ες. Οι ~ες βόσκουν/μηρυκάζουν/μουκανίζουν. Αρμεκτήρια ~ων. Πβ. δαμάλα.|| (ειρων.) Έχει το βλέμμα της ~ας (: πνευματικά νωθρό άτομο). Βλ. ταύρος. 2. (μτφ.-υβριστ.) για παχύσαρκη, άχαρη και δυσκίνητη γυναίκα. Πβ. χοντρός. ● Υποκ.: αγελαδίτσα (η) ● ΣΥΜΠΛ.: ασθένεια/νόσος των τρελών αγελάδων & (προφ.) τρελές αγελάδες: ΚΤΗΝ. σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών. [< αγγλ. mad cow disease, 1988] , ιερή αγελάδα (μτφ.): πρόσωπο, θεσμός, ζήτημα που κανείς δεν τολμά να θίξει. [< αγγλ. sacred cow, 1910, γερμ. heilige Kuh] ● ΦΡ.: βρήκε (α)γελάδα ν' αρμέγει (μτφ.): για κάποιον που απομυζά, εκμεταλλεύεται πρόσωπα ή καταστάσεις. ΣΥΝ. βρήκε τον μήνα που τρέφει τους έντεκα, περίοδος/εποχή (των) ισχνών/παχιών αγελάδων (εσφαλμ. παχέων): περίοδος φτώχειας/ευμάρειας: Άρχισε/ήρθε/πέρασε/συνεχίζεται/τέλειωσε η ~ ~. Βλ. τότε που δέναν τα σκυλιά με τα λουκάνικα. [< μεσν. αγελάδα]

αλήθεια [ἀλήθεια] α-λή-θεια ουσ. (θηλ.) {-ας (λόγ.) -είας} 1. αυτό που συμφωνεί με ό,τι πραγματικά υπάρχει ή συμβαίνει, γενικότ. η ίδια η πραγματικότητα: αδιάσειστη/αναμφισβήτητη/αναπόφευκτη/αντικειμενική/απλή/γυμνή (: χωρίς ενδοιασμούς για την αποκάλυψή της)/δυσάρεστη/επώδυνη/ιστορική/μισή/προφητική/σκληρή/υποκειμενική/ωμή ~. Αποδεικνύω/αποκρύπτω/αποσιωπώ/βλέπω/γνωρίζω/μαθαίνω/παραδέχομαι/συνειδητοποιώ την ~. Αναζήτηση/αποκατάσταση/γνώση/διαστρέβλωση/εύρεση της ~ας. Αποκαλύφθηκε/έλαμψε η ~. Η ~ βρίσκεται (κάπου) στη μέση. Τελικά ποια είναι η ~; Δεν λέει πάντοτε την ~. Ο ισχυρισμός/η ομολογία του δεν ανταποκρίνεται στην ~. Αντιλαμβάνονται την ~ με διαφορετικό τρόπο. Θα σας πω πικρές ~ειες. Mύθοι/παραμύθια και ~ειες για το Διάστημα. Βλ. φιλ~.|| (σε όρκο ενώπιον δικαστηρίου) Ορκίζομαι να πω την ~ και μόνο την ~.|| (ΓΛΩΣΣ.) Συνθήκες ~είας (: προϋποθέσεις που πρέπει να ισχύουν, για να θεωρηθεί αληθές το περιεχόμενο των προτάσεων). ΑΝΤ. αναλήθεια, πλάνη¹, ψέμα (1), ψεύδος 2. η ιδιότητα κάποιου πράγματος να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα: Αμφισβητώ/αποδεικνύω/ελέγχω/εξακριβώνω/επιβεβαιώνω την ~ των επιχειρημάτων/των καταγγελιών/των λόγων/της μαρτυρίας. Πβ. ακρίβεια, εγκυρότητα, ορθότητα. 3. αρχή, γνώση για την οποία δεν αμφιβάλλει κανείς: αιώνια/απόλυτη/άρρητη/αυταπόδεικτη/βιβλική/διαχρονική/δογματική/επιστημονική/θεμελιώδης/ιστορική/μαθηματική/μεταφυσική/(οντο)λογική/φιλοσοφική/χριστιανική ~. Κρυφές ~ειες. Αμφισβήτηση θεμελιωδών ~ειών. Πβ. αξίωμα. 4. γενικά παραδεκτή άποψη: Είπε μια μεγάλη ~. Στη συζήτηση ακούστηκαν πολλές ~ειες. Βλ. απόφθεγμα, σοφία. ● ΣΥΜΠΛ.: δόση/ίχνος αλήθειας: μέρος, ποσοστό, βαθμός αλήθειας: Δεν υπάρχει ~ ~ (= η παραμικρή αλήθεια) στους ισχυρισμούς της/στο δημοσίευμα. Υπάρχει αρκετή/κάποια/μια δόση ~ στις φήμες., ορός της αλήθειας & (λόγ.) ορός αληθείας: ουσία που προκαλεί ελαφριά νάρκωση και χορηγείται, για να ωθήσει αυτόν που ανακρίνεται, να μιλήσει ελεύθερα. Βλ. ανιχνευτής ψεύδους, ναρκανάλυση. [< αγγλ. truth serum, 1924, γαλλ. sérum de vérité] , τιμή αληθείας: η αλήθεια ή αναλήθεια μίας πρότασης ή δήλωσης: Το σύστημα της λογικής που εισηγήθηκε ο Αριστοτέλης βασίζεται στην αρχή ότι μία πρόταση μπορεί να λάβει δύο ~ές ~, την αλήθεια ή το ψεύδος. [< αγγλ. truth-value, 1903] ● ΦΡ.: από μικρό κι από τρελό μαθαίνεις την αλήθεια (παροιμ.): τα παιδιά και οι ψυχικά ασθενείς εκφράζονται με μεγαλύτερο αυθορμητισμό και ειλικρίνεια., για να λέμε/πούμε/πω την (καθαρή/μαύρη) αλήθεια: πρέπει να παραδεχτώ ή να αναγνωρίσω ότι: ~ ~, έφταιγες κι εσύ λίγο/τέτοια εξέλιξη δεν την περιμέναμε., η αλήθεια είναι/είναι αλήθεια ότι/πως (εμφατ.): είναι γεγονός, η πραγματικότητα είναι ότι ... : ~ ~ δεν μου αρέσει .../εργάστηκε πολύ σκληρά., η στιγμή/ώρα της αλήθειας: η ώρα της κρίσης, η στιγμή για κάτι σημαντικό: Έρχεται/έφτασε/πλησιάζει ~ ~. [< αγγλ. the moment of truth, 1932] , μα την αλήθεια (προφ.): έκφρ. επιβεβαίωσης: Ευχάριστη έκπληξη ~ ~! Ήθελα, ~ ~, να ήξερα πού βρίσκεται αυτή τη στιγμή!, αυτό/η αλήθεια/το σωστό να λέγεται βλ. λέω [< αρχ. ἀλήθεια, γαλλ. vérité, αγγλ. truth, γερμ. Wahrheit]

βαφτίζω βα-φτί-ζω ρ. (μτβ.) {βάφτι-σα, βαφτί-στηκα (λόγ.) -σθηκα, -σμένος, βαφτίζ-οντας} & (λόγ.) βαπτίζω 1. ΕΚΚΛΗΣ. εντάσσω κάποιον στους κόλπους της Εκκλησίας με το μυστήριο της βάπτισης: ~ ένα παιδί (= γίνομαι νονός ή νονά). ~σαν τον γιο/την κόρη τους. ~σμένος Χριστιανός Ορθόδοξος. Το μωρό δεν είναι ακόμα ~σμένο (= αβάφτιστο). 2. ονοματοδοτώ κατά το μυστήριο της βάφτισης: Την ~ησαν Ιωάννα (= την έβγαλαν, την ονόμασαν). 3. (κατ' επέκτ.) δίνω σε κάποιον ή κάτι όνομα ή του αποδίδω ιδιότητα: ~σαν το σκυλάκι τους Τζακ. ~στηκε το ταχύτερο πλοίο του κόσμου.|| (αρνητ. συνυποδ.) ~ουν θύματα τους θύτες. Εισάγουν ξένα προϊόντα και τα ~ουν ελληνικά. Πβ. αποκαλώ, ονομάζω, προσαγορεύω. 4. (σπάν.-λόγ.) εμβαπτίζω: Σε αραιό διάλυμα κασσίτερου ~εται μπρούτζινο σκεύος. ● ΦΡ.: βαφτίζει το κρέας ψάρι (μτφ.): παραποιεί την πραγματικότητα: Πρόκειται για σκάνδαλο κι ας βαφτίζουν μερικοί ~ ~. Βλ. κάνω τα πικρά γλυκά., τρελός παπάς σε/τον βάφτισε: για παράλογη συμπεριφορά., ακόμη δεν τον είδαμε (και) Γιάννη τον βαφτίσαμε/τον εβγάλαμε βλ. Γιάννης [< μτγν. βαπτίζω]

δέσιμο δέ-σι-μο ουσ. (ουδ.) {δεσίμ-ατος | -ατα, -άτων} 1. σύνδεση, συγκράτηση, ακινητοποίηση με σχοινί, σύρμα: ~ με αλυσίδα/σπάγκο. Τεχνικές/τρόπος ~ατος. ~ του αγκιστριού στην πετονιά/της βάρκας στο λιμάνι (= πρόσδεση)/του φορτίου. ~ του αρνιού στη σούβλα. Υποχρεωτικό ~ των επιβατών με ζώνη ασφαλείας. ~ των χεριών πισθάγκωνα. ΑΝΤ. λύσιμο. 2. σχηματισμός κόμπου, φιόγκου και συνεκδ. οποιοδήποτε είδος σύνδεσης: απλό/περίτεχνο/πρόχειρο/σφιχτό ~. ~ ζώνης/κορδονιών μεταξύ τους. Το ~ της γραβάτας. ΑΝΤ. λύσιμο.|| Σφίγγω/χαλαρώνω το ~ του φορέματος στο λαιμό. 3. επίδεση: Το ~ της πληγής/του τραύματος περιορίζει την αιμορραγία.|| Το ~ των ματιών (: κάλυψή τους για να εμποδιστεί η όραση). 4. σύνδεση των στοιχείων ενός συνόλου: σκληρό ~ βιβλίου (= σκληρόδετο). Πβ. βιβλιοδεσία, στάχωση.|| ~ των φύλλων στο πάνω μέρος/στο πλάι. Πβ. συρραφή.|| Το ~ του κινητήρα/της μηχανής. Πβ. μοντάρισμα, στήσιμο, συναρμολόγηση.|| Το ~ του διαμαντιού στο δαχτυλίδι (από χρυσοχόο). 5. (μτφ.-προφ.) ψυχική ή/και συναισθηματική σύνδεση, αρμονικό ταίριασμα: μεγάλο/πνευματικό/στενό ~ μεταξύ δυο ανθρώπων. Αποκτώ/δημιουργώ ~ με κάποιον. Έχει υπερβολικό ~ με τη μητέρα της. Το ~ με τον τόπο καταγωγής. Πβ. δεσμός, σύνδεσμος.|| Το ~ που έχουμε ως ομάδα ... ~ των χρωμάτων. Το ~ του παλιού με το καινούργιο. Πβ. ανάμειξη, σύνθεση. 6. (μτφ.) σταθεροποίηση της μορφής: το ~ του γλυκού/της κρέμας/της σάλτσας. Πβ. πήξιμο.|| Το ~ του καρπού (: ο σχηματισμός του από το άνθος, καρπόδεση). Πβ. μέστωμα. 7. (σπάν.-λαϊκό) μάγια με στόχο τη δέσμευση κάποιου. ● ΦΡ.: (τρελός) για δέσιμο: θεότρελος, θεοπάλαβος: Είναι ~ ~! Είστε όλοι τρελοί ~! [< μεσν. δέσιμο] ΔΕΣΙΜΟ

κέφι κέ-φι ουσ. (ουδ.) {κεφ-ιού | -ια} (προφ.): ευχάριστη, καλή ψυχολογική κατάσταση· γενικότ. διάθεση: βραδιά γεμάτη ~ και χορό. Τραγούδια χαράς και ~ιού. Έχασε το ~ της. Η βροχή δεν κατάφερε να χαλάσει το ~ των χιλιάδων καρναβαλιστών. Κάνει τη δουλειά της με πολύ ~ (= ζήλος, μεράκι). Πβ. ευδιαθεσία, ευθυμία. ΑΝΤ. κακοκεφιά.|| (Μου δίνει) ~ για ζωή. Τι σου φτιάχνει το ~; Δεν έχω ~ (= όρεξη) για ... Ακούει όλα τα είδη μουσικής ανάλογα με το ~/τα ~ια του. ΑΝΤ. ακεφιά ● Υποκ.: κεφάκια (τα) ● ΦΡ.: είμαι στα κέφια μου: έχω πολύ καλή διάθεση: Απόψε δεν είσαι ~ ~ σου. ΣΥΝ. είμαι στα πάνω μου, κάνω κέφι/γούστο κάποιον/κάτι: μου αρέσει: Πολύ σε ~ ~ (πβ. τον πάω)! Τι ~εις ~ να φας (= γουστάρεις, θέλεις);, κάνω κέφι/έρχομαι στο κέφι (προφ.): αποκτώ ανέμελη, ευχάριστη διάθεση: Πίνει για να ~ει ~. Βλ. κάνω κεφάλι., κάνω τα κέφια (κάποιου): ικανοποιώ τις επιθυμίες του: Θεωρεί φίλο του μόνο όποιον του ~ει ~ (= τα χατίρια).|| Μέχρι στιγμής ο καιρός μας ~ει ~ (: συνήθ. για καλοκαιρία)., κάνω το κέφι/το γούστο/το ψώνιο μου: κάνω ό,τι με ευχαριστεί, αυτό που θέλω: Έκανα ~ ~ κι έβγαλα και λεφτά!, μου κάνει κέφι & μου κάνει όρεξη: επιθυμώ, θέλω: Ασχολούμαι με τη μουσική όποτε ~ ~. Δεν της ~ ~ να βλέπει τηλεόραση. Πβ. γουστάρω., πώς πάνε τα κέφια/πώς τα πας;: τι κάνεις; πώς είσαι;, σε μεγάλα/τρελά κέφια: για να δηλωθεί συνήθ. ότι κάποιος αποδίδει πολύ καλά ή είναι πολύ χαρούμενος: Η ομάδα βρέθηκε/εμφανίστηκε/ήταν ~ ~.|| Αν τον πετύχεις ~ ~, είναι το κάτι άλλο!, ανάβει το γλέντι/κέφι βλ. ανάβω, τσακίρ κέφι βλ. τσακίρ [< τουρκ. keyif]

κλουβί κλου-βί ουσ. (ουδ.) {κλουβ-ιού} 1. περιφραγμένη κατασκευή με πλέγμα ή κάγκελα, μέσα στην οποία ζουν σε συνθήκες εγκλεισμού ζώα ή πουλιά: ~ για κουνέλια/χάμστερ. ~ εκτροφής. Η ταΐστρα του ~ιού (: σε ~ για πουλιά).|| ~ μεταφοράς σκύλων. Βλ. κλούβα, τεράριουμ. 2. (μτφ.) περιορισμένος χώρος που δίνει την εντύπωση κελιού ή φυλακής: (κ. ως παραθετικό σύνθ.) διαμέρισμα/δωμάτιο-~. Πβ. κουτί. ● Υποκ.: κλουβάκι (το) ● ΣΥΜΠΛ.: χρυσό κλουβί βλ. χρυσός ● ΦΡ.: το κλουβί με τις τρελές/τους τρελούς (μτφ.): χώρος όπου επικρατούν παράλογες καταστάσεις., σαν αγρίμι/θηρίο/λιοντάρι στο κλουβί βλ. αγρίμι [< μεσν. κλουβί(ν)]

μαλλί μαλ-λί ουσ. (ουδ.) {μαλλ-ιού} 1. {συνήθ. στον πληθ.} το σύνολο των τριχών που καλύπτουν το πάνω και πίσω μέρος του ανθρώπινου κεφαλιού: άσπρα/γκρίζα/καστανά/κόκκινα/μαύρα/ξανθά ~ιά. Αραιά/γερά/δεμένα/ίσια/κατσαρά/κοντά/λαμπερά/λυτά/μακριά/ξηρά/πλούσια/πυκνά/σγουρά/σπαστά/ταλαιπωρημένα/υγιή/φουντωτά ~ιά. Άβαφα/άλουστα/απεριποίητα/βρεγμένα/λουσμένα ~ιά. ~ιά με ανταύγειες/μπούκλες/όγκο. Σαμπουάν για αδύναμα/ευαίσθητα/κανονικά/λεπτά/λιπαρά ~ιά. Κοκαλάκι/λακ/λοσιόν/σεσουάρ για τα ~ιά. Αξεσουάρ/απώλεια/βαφές/βούρτσα/ζελέ/θεραπεία/ισιωτική/κόψιμο/κρέμα/μαλακτικό/μεταμόσχευση/περιποίηση/πιστολάκι/προσθετική/σπρέι/στέγνωμα/τούφα/τύπος/χρώμα ~ιών. Έφτιαξα/χτένισα το ~/τα ~ιά μου. Έπιασε τα ~ιά της με τσιμπιδάκι. 2. {συνήθ. στον εν.} τρίχωμα ζώων, που συχνά αποτελεί αντικείμενο επεξεργασίας: αγνό/ακατέργαστο/απαλό/παρθένο/πρόβειο/συνθετικό/φυσικό ~. Ρούχα/υφάσματα από ~ (= μάλλινα). Γνέσιμο/επεξεργασία/παραγωγή/ποιότητα ~ιού. || Ορυκτό ~ (= πετροβάμβακας). ● Υποκ.: μαλλάκι (το) {συνήθ. στον πληθ.} ● ΣΥΜΠΛ.: μαλλί της γριάς: ΖΑΧΑΡ. είδος γλυκίσματος, κυρ. για παιδιά, από νήματα λιωμένης ζάχαρης που τυλίγονται γύρω από ένα ξυλάκι., μαλλιά αγγέλου: είδος φιδέ. [< αγγλ. angel-hair pasta, 1981] , στεγνωτήρας μαλλιών βλ. στεγνωτήρας ● ΦΡ.: μαλλιά κουβάρια (προφ.): για έντονη αντιπαράθεση ή σύγχυση: Έγιναν ~ ~ (= μύλος) λόγω οικονομικών διαφορών.|| Τα 'χω κάνει ~ ~ (= μαντάρα) στο μυαλό μου. ΣΥΝ. άνω-κάτω (2), κουλουβάχατα, μαλλιοκούβαρα, πήγε για μαλλί και βγήκε κουρεμένος (παροιμ.): προσπάθησε να κερδίσει κάτι και τελικά ζημιώθηκε., πιάνομαι μαλλί με μαλλί {συνήθ. στο γ' πρόσ.} (προφ.): μαλλιοτραβιέμαι., πόσο πάει το μαλλί; (μτφ.-ειρων.): πόσο κάνει/κοστίζει;, σαν της τρελής τα μαλλιά (σπάν.-προφ.): για χώρο όπου επικρατεί ακαταστασία: Το δωμάτιό του ήταν ~ ~. ΣΥΝ. άνω-κάτω (1), τα μαλλιά της κεφαλής μου/σου/του (προφ.): τα μαλλιοκέφαλά μου., αρπάζω την ευκαιρία (από τα μαλλιά) βλ. ευκαιρία, αφήνω μούσι/μουστάκι/γένια/μαλλιά βλ. αφήνω, κλάνω μαλλί/μέντες/πατάτες βλ. κλάνω, ο πνιγμένος απ' τα μαλλιά (του) πιάνεται βλ. πνίγω, τραβάω τα μαλλιά μου βλ. τραβώ, τραβηγμένος από τα μαλλιά βλ. τραβηγμένος [< μεσν. μαλλίν < μτγν. μαλλίον]

όνειρο [ὄνειρο] ό-νει-ρο ουσ. (ουδ.) {ονείρ-ου | -ων· (λαϊκό-λογοτ.) πληθ. ονείρατα} 1. βίωση σειράς εικόνων, παραστάσεων, ιδεών, (συν)αισθημάτων που εμφανίζονται στο μυαλό, συνήθ. έχοντας αναδυθεί από το ασυνείδητο, κατά τη διάρκεια των διαφόρων σταδίων του ύπνου: άσχημο/ερωτικό/ζωντανό/κακό/καλό/όμορφο/περίεργο/προφητικό/σημαδιακό/φρικτό (πβ. εφιάλτης) ~. Βλέπει το ίδιο ~ κάθε βράδυ. ~ ήταν, πέρασε. Το ~ βγήκε αληθινό. Δεν πιστεύει στα ~α. Ερμηνεία και εξήγηση των ~ων (βλ. ονειροκρίτης).|| Διαυγές ή συνειδητό ~ (: κατά το οποίο κάποιος έχει συνείδηση ότι ονειρεύεται, ενώ το ~ είναι σε εξέλιξη).|| Εμφανίστηκε σαν (σε) ~ μπροστά της. ΣΥΝ. ενύπνιο 2. (μτφ.) φιλοδοξία, στόχος, ευσεβής ή ανεκπλήρωτος πόθος· ισχυρή επιθυμία, λαχτάρα για κάτι ή κάποιον: ανέφικτο/απατηλό/άπιαστο/κρυφό/νεανικό/παιδικό/τρελό ~. Το ~ της ζωής της είναι να γίνει χορεύτρια. Έκανε το ~ό του πραγματικότητα. Κυνηγάει το ~ό της. Πάλεψε σκληρά, για να κατακτήσει το ~ό του. Όλοι έχουν δικαίωμα στο ~ (: να ονειρεύονται). Πλάθει ~α στον ξύπνιο του (: ονειροπολεί). Αγόρασε το σπίτι των ~ων του. (προφ.) Έχω κάνει ~α για σένα. Πώς τολμάς να σκοτώνεις τα ~α και τις ελπίδες μου; Πβ. ονειροπόληση, όραμα, ουτοπία, φαντασιοκόπημα, φαντασίωση, χίμαιρα. 3. {χωρ. πληθ.} (επιτατ.) για καθετί θαυμάσιο, έξοχο: Αγόρασε ένα φόρεμα (σκέτο) ~! Μαγείρεψε μια μακαρονάδα ~! Πβ. μαγεία, μούρλια, ποίημα.|| (ως επίρρ.) Περάσαμε ~ (= ονειρεμένα, ονειρικά) στις διακοπές! ΣΥΝ. αριστούργημα (3), θαύμα (2) ● Υποκ.: ονειράκι (το) 1. όνειρο. 2. τρυφερή προσφώνηση σε αγαπημένο πρόσωπο: Καληνύχτα ~ μου! ● ΣΥΜΠΛ.: αμερικανικό όνειρο βλ. αμερικανικός, μακρινό όνειρο βλ. μακρινός ● ΦΡ.: έλα να/θα σου ξηγήσω τ' όνειρο (αργκό): για δήλωση επιθετικής ή ερωτικής διάθεσης: Έλα, αν έχεις τα κότσια, να ~ ~ (πβ. θα σου δείξω (εγώ)!, όνειρα γλυκά!: ευχή σε κάποιον που πηγαίνει να κοιμηθεί: Τρεχάτε τώρα στα κρεβάτια σας κι ~ ~.|| (χιουμορ.) ~ ~ και ... απονήρευτα. Βλ. καληνύχτα, καλόν ύπνο(!)., όνειρο θερινής νυκτός: για καθετί που είναι αδύνατον να πραγματοποιηθεί, ουτοπικό: ~ ~ φαντάζει η πρόκριση για την ομάδα. [< αγγλ. A Midsummer Night's Dream (Σαίξπηρ)] , ούτε στα πιο τρελά μου όνειρα: για κάτι εντελώς ανέλπιστο: ~ ~ δεν περίμενα τέτοια επιτυχία., σαν όνειρο μου φαίνεται & μου φαίνεται σαν όνειρο: για κάτι που κάποιος θεωρεί εξωπραγματικό, απίθανο να συμβεί, αλλά συμβαίνει: ~ ~ ότι πήρα προαγωγή., αλλού το όνειρο κι αλλού το θαύμα βλ. αλλού, βλέπω κάποιον/κάτι στο όνειρό μου/στον ύπνο μου βλ. βλέπω [< 1: αρχ. ὄνειρον, αγγλ. dream, γαλλ. rêve]

παλαβός, ή, ό πα-λα-βός επίθ. (προφ.): τρελός: (για πρόσ.) Είναι εντελώς ~. Πβ. ανισόρροπος, παλαβιάρης, παρλιακός.|| ~ή: ιδέα/ιστορία/κατάσταση.|| ~ή: απόφαση/οδήγηση (= επικίνδυνη, παράτολμη). ΣΥΝ. ζουρλός, μουρλός (1) ● Ουσ.: παλαβά (τα): ανόητη, επιπόλαιη, χαζή πράξη ή συμπεριφορά: Άρχισε/κάνει τα ~ του! ● επίρρ.: παλαβά ● ΦΡ.: κάνω σαν παλαβός/τρελός για κάποιον/κάτι: μου αρέσει κάποιος/κάτι πάρα πολύ., το παίζω παλαβός & κάνω τον παλαβό: κάνω τον τρελό, για να απαλλαγώ από τις υποχρεώσεις μου., το ρίχνω στην παλαβή & κάνω την παλαβή: προσποιούμαι τον αδιάφορο, τον ανήξερο ή τον αφελή· κάνω ότι δεν καταλαβαίνω ή ότι δεν με ενδιαφέρει κάτι., τρέχω σαν παλαβός/τρελός 1. (μτφ.) κινούμαι με γρήγορους ρυθμούς, για να πετύχω κάτι. 2. οδηγώ πολύ γρήγορα και συνήθ. απρόσεχτα., γίνεται της τρελής/μουρλής/παλαβής βλ. τρελός, είμαι τρελός/ζουρλός και παλαβός με/για κάποιον/κάτι βλ. τρελός [< μεσν. παλαβός]

χαρά χα-ρά ουσ. (θηλ.) 1. έντονα θετικό συναίσθημα που συνιστά έκφραση ευτυχίας και προκαλείται από την εκπλήρωση στόχου ή επιθυμίας: εσωτερική ~. ~ και αισιοδοξία/ικανοποίηση/περηφάνια/συγκίνηση. Η ~ της δημιουργίας/του έρωτα/της ζωής/της νίκης/του παιχνιδιού. Χαμόγελα ~άς. Με ιδιαίτερη/περισσή ~. Τρελός από ~. Γέλια και ~ές. Η ~ μου δεν περιγράφεται/είναι απερίγραπτη. Είναι όλο ~. Δάκρυσε/έκλαψε/λάμπει από ~. Τα λόγια σου μου δίνουν μεγάλη ~ (= με κάνουν πολύ χαρούμενο). Χρόνια πολλά με υγεία και ~! (σε λόγο:) Έχω τη ~ και την τιμή να ... Είναι ~ μου που βρίσκομαι σήμερα μαζί σας. Πβ. ευχαρίστηση. Βλ. ενθουσιασμός. ΑΝΤ. θλίψη (1), λύπη (1), στενοχώρια 2. (συνεκδ.) οτιδήποτε προκαλεί το αντίστοιχο συναίσθημα· χαρούμενο συμβάν: απλές/καθημερινές/οικογενειακές ~ές. Ο ερχομός του ήταν (μια) ανέλπιστη/απροσδόκητη ~. Έχουμε διπλή ~ στο σπίτι: γάμο και γεννητούρια. Απολαμβάνω/γεύομαι τις μικρές ~ές (= μικροχαρές) της ζωής. Περάσαμε ~ές και λύπες. ● Υποκ.: χαρούλα (η) ● ΣΥΜΠΛ.: παιδική χαρά: υπαίθριος χώρος ψυχαγωγίας για παιδιά, στον οποίο υπάρχουν διάφορα παιχνίδια (κούνιες, τραμπάλα, τσουλήθρα): η ~ ~ της γειτονιάς. Βλ. λούνα παρκ, παιδότοπος, πάρκο.|| (μτφ.) Η άμυνα της ομάδας θυμίζει ~ ~., τσάρτερ της χαράς βλ. τσάρτερ, χαράς ευαγγέλια βλ. ευαγγέλιο ● ΦΡ.: γεια χαρά (προφ.) & (λαϊκό) γεια χαραντάν: ως φιλικός χαιρετισμός: ~ ~, παιδιά! ~ ~ σ' όλους! Γεια (σου) και χαρά σου!, η χαρά του ... (προφ.-συχνά ειρων.): για να δηλωθεί ότι κάτι προσφέρει μεγάλη ευχαρίστηση σε κάποιον, έχει σε μεγάλο βαθμό στοιχεία που τον ικανοποιούν: Αυτοκίνητα, ~ ~ των ανδρών. Το δωμάτιό της είναι ~ ~ παιδιού (: γεμάτο παιχνίδια). Πόλη που είναι ~ ~ αρχιτέκτονα., κάνω χαρά/χαρές/χαρούλες: εξωτερικεύω τη χαρά μου: Έκανε μεγάλη χαρά που μας είδε. Μας έκανε (πολλές) χαρές/χαρούλες (: μας υποδέχτηκε θερμά).|| Το τι χαρές έκανε με τα δώρα της, δεν λέγεται!|| Ε, ρε χαρές (= γλέντια) που έχουμε να κάνουμε!, μέσα/μες στην καλή/τρελή χαρά & (σπάν.) σαν την καλή χαρά (προφ.): πολύ χαρούμενος, κεφάτος: Είναι πάντα/ξύπνησε ~ ~., μετά χαράς (λόγ.): ευχαρίστως, πρόθυμα: Δέχομαι ~ ~., μια χαρά (προφ.): πολύ καλά, ωραία: -Πώς είσαι; -~ ~! Όλα πάνε ~ ~. ~ ~ τα κατάφερες/σε βλέπω. Τα βρήκαν ~ ~ μεταξύ τους. ~ ~ (= με τον καλύτερο δυνατό τρόπο) τη χειρίστηκε την υπόθεση.|| (ειρων.) ~ ~ θα ζήσεις και χωρίς εμένα.|| Γιατί τι έχει; ~ ~ παιδί είναι (: πολύ καλό).|| Θα μπορούσε ~ ~ (= κάλλιστα) να αδιαφορήσει, αλλά δεν το 'κανε., μοιρασμένη χαρά, διπλή χαρά (παροιμ.): η χαρά γίνεται ακόμα μεγαλύτερη, όταν τη μοιραζόμαστε με κάποιον. Βλ. μοιρασμένη λύπη, μισή λύπη., πετώ/πηδώ απ' τη χαρά μου/από χαρά (μτφ.-επιτατ.): είμαι πάρα πολύ χαρούμενος, πανευτυχής: Πέταξε ~ ~, όταν έμαθε ότι ...|| -Χαίρεσαι; -Ε, δεν πετώ κι ~ μου (= δεν τρελαίνομαι κιόλας). Κανονικά, θα 'πρεπε να ~άς από χαρά., στις χαρές/στη χαρά σου! (ευχετ., συνήθ. ως πρόποση): και στα δικά σου!: Άντε, και ~ ~! ~ ~ σας οι λεύτεροι!, χαρά θεού (προφ.): όμορφος καιρός, λιακάδα· κατ' επέκτ. για κάτι πολύ όμορφο, ευχάριστο: ~ ~ σήμερα! Είναι/έχει ~ ~ έξω, πάμε βόλτα;|| ~ ~ η φύση!, χαρά μου: οικεία προσφώνηση: Ό,τι θέλεις, ~ ~!, χαρά σ' αυτόν/σ' εκείνον/στον ... που ... (προφ.-συνήθ. ειρων.): έχει κάθε λόγο να είναι ευτυχισμένος αυτός που ...: Χαρά στον άντρα που θα την πάρει!, χαρά στο κουράγιο/στην υπομονή σου (προφ.): απορώ πώς αντέχεις: ~ ~ που περίμενες τόσες ώρες/τον ανέχεσαι!, (την) κάνει (μια χαρά) τη δουλειά/(τη δουλίτσα) του βλ. δουλειά, γιορτές/χαρές και πανηγύρια βλ. γιορτή, εργασία και χαρά! βλ. εργασία, η τιμή τιμή δεν έχει (και χαρά στον που την έχει) βλ. τιμή, με γεια σου, με χαρά σου βλ. γεια, μια χαρά και δυο τρομάρες βλ. τρομάρα, σιγά το/χαρά στο πρά(γ)μα! βλ. πράγμα, της Κυριακής χαρά και της Δευτέρας λύπη βλ. Κυριακή, χαρά και αγαλλίαση βλ. αγαλλίαση [< αρχ. χαρά]

χέζω χέ-ζω ρ. (αμτβ. κ. μτβ.) {έχε-σα, χέ-σει, -στηκα, -στεί, χέζ-οντας, χε-σμένος} (προφ.) 1. αφοδεύω. Πβ. αποπατώ, ενεργούμαι, κάνω την ανάγκη μου. 2. (υβριστ.) βρίζω χυδαία, προσβάλλω: Μη σε ~σω! Θα ~στούμε (= τσακωθούμε), αν το ξανακάνεις! Πβ. ξε~. 3. (εμφατ.) για να δηλωθεί ότι κάτι γίνεται σε μεγάλο βαθμό: ~στηκε απ' τον φόβο (= φοβήθηκε πολύ, τα 'κανε πάνω του)/τη χαρά του.|| ~στήκαμε στα γέλια (= ξεκαρδιστήκαμε). Πβ. κατουριέμαι. 4. ευτελίζω, απαξιώνω: Την έχει ~σει (= ξεφτιλίσει) εντελώς την κουβέντα.|| Να τις ~σω (= βράσω) τέτοιες διακοπές, δεν μου χρειάζονται. ● χέστηκα (αργκό): αδιαφορώ παντελώς, δεν με νοιάζει: Κάνε ό,τι θες! ~! ~ αν θα με πάρει τηλέφωνο. Προσωπικά, ~ για το τι λένε οι άλλοι (: ποσώς με ενδιαφέρει/σκασίλα μου). ● ΦΡ.: (εμένα) να με χέσεις! (προφ.): για κάτι αδύνατο, απίθανο: Αν βγάλεις άκρη/αν με ξαναδείς, ~ ~!, δεν/να πά(ει) να χεστεί! (προφ.): δηλωτικό αγανάκτησης ή θυμού: ~ ~ κι αυτός!, είπαν του τρελού να χέσει κι εκείνος ξεκωλώθηκε & είπαν της γριάς να χέσει κι αυτή ξεκωλιάστηκε (παροιμ.): για κάποιον που χρησιμοποιεί αλόγιστα κάτι που του παραχωρήθηκε ή κάνει σε υπερβολικό βαθμό κάτι που του είπαν ή τον άφησαν να κάνει., έχω κάποιον χεσμένο (αργκό-υβριστ.): τον περιφρονώ τελείως, δεν τον υπολογίζω: Τους έχει όλους ~ους κανονικά (= γραμμένους στα παλιά του τα παπούτσια)., μη χέ(σω) (τώρα) (προφ.): δηλωτικό αμφισβήτησης ή περιφρόνησης: Το παίζει και σπουδαίος! ~ ~! Η (~ ~) όμορφη παρουσιάστρια ..., όποιος χέζει/κατουράει στη θάλασσα, το βρίσκει στ' αλάτι (παροιμ.): οι κακές πράξεις μακροπρόθεσμα έχουν αρνητικές συνέπειες σε αυτούς που τις κάνουν., χέσ' τον/γάμα τον (αργκό): παράτησέ τον, άφησέ τον: ~ ~ (= άσ' τον), αφού δεν θέλει να έρθει., χέσε μέσα! (αργκό): για να δηλωθεί απαξίωση, απογοήτευση ή απαισιοδοξία: ~ ~! Έφαγα πρόστιμο! Η κατάσταση είναι ~ ~ (= χάλια, σκατά)! , χεστήκαμε κι η βάρκα γέρνει (μτφ.-προφ.): για να δηλωθεί πλήρης αδιαφορία για κάτι επουσιώδες., χέστηκε η φοράδα στ' αλώνι (μτφ.-προφ.): δηλωτικό περιφρόνησης, αδιαφορίας για κάτι ασήμαντο ή αναμενόμενο. ΣΥΝ. κάτι τρέχει στα γύφτικα, βρίζω/χέζω (κάποιον) πατόκορφα βλ. πατόκορφα, δεν μας γαμάς/χέζεις; βλ. γαμώ, έκανε (και) η μύγα κώλο και/κι έχεσε τον κόσμο όλο βλ. κώλος, έχει λερωμένη/χεσμένη τη φωλιά του βλ. φωλιά, κάτσε/χέζε ψηλά κι αγνάντευε βλ. αγναντεύω, τρεχάτε/βαστάτε ποδαράκια μου (να μη σας χέσει ο κώλος μου) βλ. πόδι [< αρχ. χέζω]

χοντρός, ή, ό χο-ντρός επίθ. {χοντρ-ότερος (λόγ.) -ύτερος} & (λόγ.) χονδρός 1. που το βάρος και κατ' επέκτ. ο όγκος του είναι μεγαλύτερο(ς) από το κανονικό, εξαιτίας μεγάλης συσσώρευσης λίπους στο σώμα του: ~ό: παιδί. Κοντός και ~ (= κοντόχοντρος). ~ σαν βαρέλι/βουβάλι. Βλ. εύσωμος, κοιλαράς, σωματώδης.|| Δέκα κιλά ~ότερος.|| (κατ' επέκτ.) ~ός: λαιμός. ~ή: μύτη. ~ό: κεφάλι. ~ά: μάγουλα/πόδια/χαρακτηριστικά/χείλη (= σαρκώδη). ΑΝΤ. λεπτοκαμωμένος, όμορφος.|| ~ές: αγελάδες/χήνες (: καλοθρεμμένες). ΣΥΝ. παχύς (1), παχύσαρκος, υπέρβαρος ΑΝΤ. αδύνατος (1), λεπτός (1), λιγνός 2. που έχει πάχος, όγκο και βάρος μεγαλύτερο από το συνηθισμένο: ~ός: κορμός. ~ή: βελόνα/κλωστή/φλούδα. ~ό: βιβλίο/καλώδιο/μακαρόνι/σχοινί/χαρτόνι. ~οί: πάσσαλοι/τόμοι. ~ές: σταγόνες/τρίχες. Πβ. μεγάλος, ογκώδης.|| ~ή: άμμος. ~ό: αλάτι/σιμιγδάλι. Πβ. χοντρο-αλεσμένος, -κοκκος, χονδρόκοκκος. ΑΝΤ. λεπτόκοκκος, ψιλός.|| (και κατ΄επέκτ. πιο ζεστός:) ~ή: μπλούζα. ~ό: παλτό/πάπλωμα/ύφασμα. ~ά: ρούχα (= βαριά· ΑΝΤ. ελαφριά).|| ~ός: μαρκαδόρος (βλ. έντονος). ~ή: γραμμή/μύτη (μολυβιού). ~ά: γράμματα. ΣΥΝ. παχύς (1) ΑΝΤ. λεπτός (1) 3. χαμηλός σε συχνότητα: ~ή: φωνή (ΣΥΝ. βαθιά, βαριά, μπάσα· ΑΝΤ. ψιλή, λεπτή). Βλ. βραχνός. 4. (μτφ.-προφ.) που έχει προσλάβει μεγάλες διαστάσεις, με αποτέλεσμα να εγκυμονεί αρνητικές συνέπειες ή να προκαλεί αντιδράσεις, επειδή εκλαμβάνεται ως προσβλητικός: ~ός: καβγάς (= άγριος). ~ή: εκμετάλλευση/ζημιά/παράλειψη. ~ό: δούλεμα/χουνέρι. Έπεσε ~ό ξύλο. Πβ. μεγάλος, σοβαρός.|| ~ό: καψόνι (= παρατραβηγμένο). ~οί: χαρακτηρισμοί (= οξείς, σκληροί). ~ές: βρισιές/κουβέντες. Άντε, μην πω τίποτα ~ό τώρα! Πβ. βαρύς, χονδροειδής, χοντροκομμένος. 5. (μτφ.-προφ.) που σχετίζεται με μεγάλα χρηματικά ποσά ή αποφέρει μεγάλα κέρδη: ~ός: μισθός (= παχυλός, υψηλός)/τζίρος/τζόγος. ~ή: αμοιβή/αποζημίωση/μίζα. ~ό: πορτοφόλι. Βλ. επικερδής, προσοδοφόρος.|| (σε χαρτοπαιξία) Παίζεται ~ό παιχνίδι. 6. (μτφ.-προφ.) που έχει εξουσία και μπορεί να ασκεί επιρροή: ~ό: βύσμα/μέσο (= γερό, μεγάλο). 7. (μτφ.-προφ.) που χαρακτηρίζεται από έλλειψη καλλιέργειας· κατ' επέκτ. ισχυρογνώμων: ~οί: τρόποι συμπεριφοράς (= άξεστοι). ΑΝΤ. λεπτός.|| Κάνει ό,τι του λέει το ~ό του το κεφάλι. Πβ. χοντροκεφάλα. ● Ουσ.: χοντρά (τα): (προφ.) χαρτονομίσματα υψηλής αξίας: Μη μου δίνεις ~! ΑΝΤ. ψιλά (1), χοντρή (η) (αργκό): χοντράδα, ανοησία., χοντρό (το) (προφ.): αφόδευση, κακά. Βλ. ψιλό. ● Υποκ.: χοντρούλης , α, ικο, χοντρουλός , ή, ό: Βλ. -ουλός., χοντρούτσικος , η, ο ● επίρρ.: χοντρά (προφ.) 1. για μεγάλα χρηματικά ποσά: Τα κονόμησε/παίρνει/έσκασε ~. Του τα τρώει ~. 2. χωρίς περιστροφές, με οξύ τρόπο και λόγια που συνήθ. εκλαμβάνονται ως προσβλητικά: Στην είπε ~ (= άσχημα). Τον κορόιδεψε ~. 3. πάρα πολύ, σε μεγάλο βαθμό ή οριακό σημείο: Την πάτησε ~. Μας δουλεύουν ~. ● ΣΥΜΠΛ.: χοντρά/τρελά λεφτά: πάρα πολλά χρήματα. ΣΥΝ. λεφτά με τη σέσουλα/με το τσουβάλι/με (την) ουρά, χοντρό πετσί (προφ.): αναισθησία: Πρέπει να έχεις/χρειάζεται ~ ~ για να ... Βλ. χοντρόπετσος., χοντρό λάδι βλ. λάδι ● ΦΡ.: χοντρά χοντρά: (προφ.) πάνω κάτω, περίπου, χονδρικά., τα παίρνω (στο κρανίο/στην κράνα/χοντρά) βλ. παίρνω [< μεσν. χοντρός < μτγν. χονδρός]