Αναζήτηση

ζουρνάς¹ ζουρ-νάς ουσ. (αρσ.) {ζουρνάδες}: ΜΟΥΣ. αερόφωνο, ξύλινο όργανο με οξύ διαπεραστικό ήχο. Βλ. αυλός, όμποε. ΣΥΝ. καραμούζα, πίπιζα ● ΦΡ.: η τελευταία τρύπα του ζουρνά (προφ.): για κάποιον που βρίσκεται στο χαμηλότερο σκαλί ιεραρχίας, που θεωρείται ασήμαντος και δεν έχει τη δύναμη να επηρεάσει τις εξελίξεις. ΣΥΝ. ο τελευταίος τροχός της αμάξης [< μεσν. ζουρνάς < τουρκ. zurna]

-ίαση: επίθημα ιατρικών όρων για δήλωση πάθησης ή νόσου: μολυβδ~/μυδρ~/μυκητ~/ψωρ~. Βλ. -ία, -ίτιδα, -πάθεια, -ωση².

-ισμός επίθημα αφηρημένων αρσενικών ουσιαστικών που δηλώνει 1. ενέργεια, αποτέλεσμα: καταρτ~/μεταβολ~/πανηγυρ~/παραθερ~/συμψηφ~/υπνωτ~.|| Oραματ~/προβληματ~. 2. θεωρία, τέχνη: αγνωστικ~/δαρβιν~/δυϊσμός/ουμαν~/πλουραλ~/σχετικ~. Kαπιταλ~/κομμουν~/σοσιαλ~.|| (αρνητ.) Σκοταδ~.|| (κίνημα:) Δημοτικ~. Φεμιν~.|| (διδασκαλία:) Στωικ~/χριστιαν~. Μανιχα-ϊσμός.|| Κλασικ~/μινιμαλ~/ρεαλ~/ρομαντ~. 3. στάση, συμπεριφορά: αλτρου~.|| (συνήθ. μειωτ.) Αριβ~/ατομ~/εγω~/σοβιν~/στρουθοκαμηλ~/χαμαιλεοντ~/χαφιεδ~. 4. ενασχόληση, δραστηριότητα: αθλητ~/ακτιβ~/αλπιν~/προσκοπ~. 5. ΙΑΤΡ. πάθηση, νόσο: δαλτον~. 6. φαινόμενο: γεωτροπ~/ιον~.|| Γαλλ~.

κομπρεσέρ κο-μπρε-σέρ ουσ. (ουδ.) {άκλ.}: ΤΕΧΝΟΛ. μηχάνημα, κρουστικό εργαλείο με τρυπάνι στην άκρη του, το οποίο λειτουργεί με συμπιεσμένο αέρα που το κάνει να πάλλεται, ώστε να μπορεί να θραύει σκληρές επιφάνειες (από πέτρα, τσιμέντο): φορητό ~. ~ αέρος. Τρακτέρ-~. Ο θόρυβος του ~. Ηλεκτρικά ~. Πβ. αεροσυμπιεστής. Βλ. αερόσφυρα. [< γαλλ. (rouleau) compresseur]

όζον [ὄζον] ό-ζον ουσ. (ουδ.) {όζ-οντος}: ΧΗΜ. ασταθές, δύσοσμο αέριο γαλάζιου χρώματος το οποίο αποτελεί αλλοτροπική, τριατομική μορφή του οξυγόνου (σύμβ. O₃) και βρίσκεται στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας: ~ της στρατόσφαιρας (: καλό ~)/τροπόσφαιρας (: κακό ~). Ασπίδα/ζώνη/καταστροφή/μέτρηση/τιμές του ~οντος. Το ~ ως ισχυρό οξειδωτικό μέσο. Αύξηση ρεκόρ (των επιπέδων) του ~οντος. Βλ. φαινόμενο του θερμοκηπίου.|| (ΙΑΤΡ.) Η θεραπεία με ~ (= οζονοθεραπεία) ως εναλλακτική αγωγή κατά του καρκίνου. ● ΣΥΜΠΛ.: στρώμα/στιβάδα του όζοντος: ΜΕΤΕΩΡ. ανώτερο στρώμα της στρατόσφαιρας στο οποίο παρατηρείται υψηλή συγκέντρωση όζοντος, απαραίτητη για την απορρόφηση της υπεριώδους ακτινοβολίας. ΣΥΝ. οζονόσφαιρα [< αγγλ. ozone layer, 1927] , τρύπα του όζοντος: ΜΕΤΕΩΡ. μείωση της συγκέντρωσης του όζοντος σε μια περιοχή της στρατόσφαιρας με αποτέλεσμα την είσοδο της υπεριώδους ακτινοβολίας στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας: Η ~ ~ μεγαλώνει πάνω από την Ανταρκτική. Βλ. χλωροφθοράνθρακες. [< αγγλ. ozone hole, 1986] [< γερμ. Ozon < ουδ. μτχ. εν. του ρ. ὄζω, αγγλ.-γαλλ. ozone]

σκουληκότρυπα σκου-λη-κό-τρυ-πα ουσ. (θηλ.): ΦΥΣ. υποθετικό χωροχρονικό τούνελ που συντομεύει την απόσταση ανάμεσα σε δύο απομακρυσμένα σημεία του Σύμπαντος. Βλ. μαύρη τρύπα. [< αγγλ. wormhole, 1957]

τρυπώ [τρυπῶ] τρυ-πώ ρ. (μτβ. κ. αμτβ.) {τρυπ-ά κ. -άει ..., -ώντας | τρύπ-ησα, -ήσει, -ιέμαι, -ήθηκα, -ηθεί, -ημένος} & τρυπάω 1. κάνω τρύπα σε κάτι ή έχω, αποκτώ τρύπες: ~ησαν τον τοίχο, για να μπουν στο κατάστημα. ~ησε τα αυτιά της. Βράζουμε τις πατάτες, μέχρι να ~ιούνται με το πιρούνι. Το αυτοκίνητο ήταν ~ημένο από σφαίρες.|| Η βάρκα ~ησε. ~ησε ο θερμοσίφωνας/η τσέπη. ~ημένο: λάστιχο (= τρύπιο). Βλ. δια~, κατα~. 2. τσιμπώ, κεντώ: Ένα αγκάθι τής ~ησε το δάχτυλο. ~ήθηκε από/με βελόνα. Πβ. αγκυλώνω. 3. (μτφ.) διαπερνώ: Το γέλιο του/ο θόρυβος/η φωνή τους μας ~ούσε τα αυτιά. Πβ. σφυροκοπώ.|| Τα λόγια του ~ησαν την καρδιά της. Πβ. πληγώνω. ● Παθ.: τρυπιέμαι (αργκό): κάνω ένεση ναρκωτικής ουσίας ή γενικότ. χρήση ναρκωτικών. ● ΦΡ.: να μου τρυπήσεις τη μύτη βλ. μύτη [< 1: αρχ. τρυπῶ]

φίδι φί-δι ουσ. (ουδ.) {φιδ-ιού} 1. ΖΩΟΛ. ερπετό με μακρόστενο, κυλινδρικό, φολιδωτό σώμα, χωρίς άκρα και ακουστικούς πόρους, που μετακινείται με πλευρικές κυματοειδείς κινήσεις: ακίνδυνο/δενδρόβιο/ημερόβιο/υδρόβιο/δηλητηριώδες (ή ιοβόλο)/κουλουριασμένο ~. Δάγκωμα/τσίμπημα ~ιού. Η ουρά/φωλιά του ~ιού. ~ια σφιγκτήρες. Το ~ σέρνεται. Τον τσίμπησε ~. Πβ. όφις. Βλ. ανακόντα, βόας, δεντρογαλιά, κόμπρα, κροταλίας, λαφιάτης, νεροφίδα, πύθωνας, σαΐτα.|| Βραχιόλι σε σχήμα ~ιού.|| (προφ.) Ζώνη/τσάντα από ~ (: από δέρμα ~ιού). 2. (μτφ.) πρόσωπο κακόβουλο, μοχθηρό, ύπουλο: φίλη-~. Βλ. εχθρός. ΣΥΝ. οχιά (2) ● ΣΥΜΠΛ.: το αβγό του φιδιού βλ. αβγό & αυγό ● ΦΡ.: βγάζω το φίδι απ' την τρύπα (μτφ.): αναλαμβάνω ένα δύσκολο και επικίνδυνο έργο, συνήθ. προς όφελος των πολλών: Πάλι εγώ θα βγάλω ~ ~; ΣΥΝ. βγάζω τα κάστανα απ' τη φωτιά, μαύρο φίδι που σ' έφαγε/θα σε φάει βλ. τρώω, με ζώνουν τα (μαύρα) φίδια βλ. ζώνω, ο λάκκος των λεόντων/με τα φίδια βλ. λάκκος, φίδι κολοβό βλ. κολοβός, φίδι στον κόρφο μου βλ. κόρφος [< μεσν. φίδι]