Οδηγίες για τη χρήση του Λεξικού
- α) Τα λήμματα καταγράφονται με απόλυτη αλφαβητική σειρά:
αγάπη
αγαπημένος, -η, -ο
αγαπησιάρης, -α, -ικο
αγαπησιάρικος, -η, -ο
αγαπητικός, -ή, -ό
αγαπητός, -ή, -ό
αγαπουλίνι
αγαπώ
β) Οι λατινικές φράσεις, οι περισσότερες από τις οποίες ανήκουν στο λόγιο ή απαιτητικό λεξιλόγιο, και τα ξένα ακρωνύμια έχουν συγκεντρωθεί σε Παράρτημα (σελίδες ……)
γ) Αποφεύγονται, όσο γίνεται, τα υπολήμματα, με εξαίρεση τα επιρρήματα, τα υποκοριστικά και τα μεγεθυντικά. Κάθε λήμμα, συμπεριλαμβανομένων και των σύνθετων λέξεων, αναπτύσσεται κανονικά. Καταγράφονται δύο λήμματα: αγγειοχειρουργική, αγγειοχειρουργός και όχι λήμμα: αγγειοχειρουργική, υπολήμμα: αγγειοχειρουργός.
δ) Ορισμένες μετοχές λημματογραφούνται ως επίθετα, επειδή έχουν αυτή τη λειτουργία.
- Μετά την κεφαλή του λήμματος ακολουθεί σε ορθογώνιες αγκύλες η μεταγραφή της στο πολυτονικό σύστημα. Παραλείπεται συχνά η δήλωση της περισπωμένης σε λέξεις που λήγουν σε -άς, -ού, -ής, -ού, και πάντοτε σε λέξεις με το μόρφημα -τζής, -τζού για τον λόγο ότι ο τονισμός αυτός προσκρούει στο κοινό γλωσσικό αίσθημα.
- Ακολουθεί ο συλλαβισμός, ο οποίος καταγράφηκε αυτόματα από το λογισμικό που υποστηρίζει τη βάση δεδομένων. Χειρωνακτικά διορθώθηκαν μόνο οι λέξεις που προφέρονται με συνίζηση.
- Αναφορικά με τις γραμματικές πληροφορίες η διάκριση των ουσιαστικών σε γένη δηλώνεται σε παρένθεση (αρσ., θηλ., ουδ.), όχι όμως για το επίθετο (π.χ. τέλειος, α, ο). Σε παρένθεση μπαίνουν επιμέρους κατηγοριοποιήσεις: ρ. (αμτβ., μτβ.), ουσ. (αρσ.+ θηλ., π.χ. διανομέας). Αν ένα ουσιαστικό εμφανίζεται εξίσου συχνά και στα δύο γένη, τότε καταγράφονται και τα δύο στην κεφαλή του λήμματος με μπλε χρώμα: αθλητής, αθλήτρια. Όταν το θηλυκό είναι σπανιότερο δηλώνεται μετά τις γραμματικές πληροφορίες: ταξιτζής, […] ταξιτζού (η) και όταν είναι σπάνιο προστίθεται η σχετική ένδειξη: διακινητής, {σπάν. θηλ. διακινήτρια}.
- Τα κλιτικά παραδείγματα τοποθετούνται σε άγκιστρα: {βάρ-ους | -η, -ών}. Για τα ουσιαστικά σε -ση, -ξη {-ης (λόγ.) -εως | -εις, -εων} παραλείπεται κατά κανόνα η κλίση τους για λόγους οικονομίας. Η λόγια κατάληξη της γενικής ενικού των παλαιών τριτοκλίτων -εως έχει υποχωρήσει αισθητά και σε αρκετές περιπτώσεις αποφεύγεται η καταγραφή της. (Το ίδιο ισχύει για τα επιρρήματα σε -ως). Ο πληθυντικός σε μια σειρά ουσιαστικών (κυρ. αυτών που λήγουν σε -ότητα, -ποίηση, -ποιία, -οσύνη) χρησιμοποιείται σπάνια, συνήθ. με αρνητική συνυποδήλωση. Η γενική ενικού, και ιδίως του πληθυντικού, είναι ανύπαρκτη σε πολλά ουσιαστικά, όπως στα υποκορ. σε -άκι. Σε αρκετά σύνθετα ουσιαστικά (π.χ., σύμπραξη) παραλείπονται οι σχετικές με την κλίση πληροφορίες επειδή υπάρχουν στις πρωτότυπες λέξεις. Στα ρήματα καταγράφονται οι συχνότεροι τύποι, συνήθ. στο πρόσωπο στο οποίο εμφανίζονται: παίζω (μτβ. κ. αμτβ.) {έπαι-ξα, παί-ξει, παί-χτηκε (λόγ.) -χθηκε, -χτεί (λόγ.) -χθεί, παίζ-οντας, -όμενος, παι-γμένος}. Σε αντίθεση με άλλα λεξικά, ορισμένα ρήματα λημματογραφούνται στο γ΄ πρόσ. λόγω της μεγάλης στατιστικής συχνότητάς τους σε αυτόν τον τύπο, και όχι στο α΄ πρόσ., π.χ. εμπίπτει και όχι εμπίπτω.
- Οι λιγότερο συχνές γλωσσικές ποικιλίες δηλώνονται με απλά στοιχεία και αλφαβητικά με παραπομπή στο κύριο λήμμα ως αλλόμορφα: νυκτόβιος & (προφ.) νυχτόβιος.
- Ισοδύναμες ορθογραφήσεις δηλώνονται στην κεφαλή του λήμματος: αβγό & αυγό. Αποδεκτές ορθογραφήσεις καταγράφονται βάσει αλφαβητικής σειράς με παραπομπή στο κύριο λήμμα: παλληκάρι, βλ. παλικάρι, αλλά και στο ίδιο το λήμμα όπου δηλώνονται με απλά στοιχεία: φλορεντίνες και φλωρεντίνες.
- Ομόηχες λέξεις με διαφορετική σημασία καταγράφονται ως χωριστά λήμματα και δηλώνονται με εκθέτη: ρόκα¹ ρόκα². Βασικό κριτήριο για τη διάσπαση ομώνυμων λημμάτων είναι η διαφορετική ετυμολογική προέλευση.
- Η προφορά δηλώνεται μόνο όταν συνεπάγεται σημασιολογική ή υφολογική διαφοροποίηση: νι-ο-στός, αλλά: νιό-τη, η-λιο-θε-ρα-πεί-α, αλλά: η-λι-ο-θερ-μί-α.
- Οι υφολογικοί-πραγματολογικοί δείκτες δίνονται σε παρενθέσεις αμέσως μετά τη γραμματική πληροφορία: κουζουλός (επίθ.) (διαλεκτ.) ή αμέσως μετά τον αριθμό κάθε επιμέρους σημασίας: μπόμπα 1. (λαϊκό) βόμβα. 2. (αργκό) αλκοολούχο ποτό.
- Οι γνωστικοί τομείς, 99 συνολικά, δηλώνονται πριν από τον ορισμό με την κατάλληλη συντομογραφία: ΙΑΤΡ. Δερμογραφισμός. ΠΟΛΙΤ.-ΟΙΚΟΝ.-ΚΟΙΝΩΝΙΟΛ. παγκοσμιοποίηση.
- Οι σημασίες του λήμματος κατατάσσονται πρωτίστως με βάση το χρηστικό τους αντίκρισμα και τη στατιστική τους συχνότητα και όχι με κριτήριο, λ. χ., την ιστορική εξέλιξη (δηλ. να προηγείται η αρχαιότερη σημασία) ή την ετυμολογικά εμφανέστερη σημασία. Εξαίρεση αποτελούν λέξεις οι οποίες παραπέμπουν συνειρμικά σε μια συγκεκριμένη σημασία (βλ. λ. πηγή). Οι σημασίες εισάγονται με άνω και κάτω τελεία ή αριθμούνται με αραβικούς αριθμούς και καταγράφονται με όρθια τυπογραφικά στοιχεία. Διαχωρίζονται από τις χρήσεις και με τον τρόπο αυτόν αποφεύγεται η καταγραφή πολλών επιμέρους σημασιών, οι οποίες δεν ενδιαφέρουν άμεσα τον μέσο χρήστη του λεξικού. Η συνεκδοχική σημασία ενοποιείται κατά κανόνα με την κύρια (βλ. κουτάλι). Οι συνδυαστικές δυνατότητες, οι λέξεις με τις οποίες τείνει να συνδυάζεται το λήμμα (σε κάθε σημασία του), και τα χρηστικά παραδείγματα γράφονται με πλάγια τυπογραφικά στοιχεία.
- Οι ορισμοί καταβλήθηκε προσπάθεια να είναι σύντομοι. Για τα περισσότερα ονόματα φυτών, ζώων και πτηνών παρέχεται η διεθνής επιστημονική τους ονομασία στα Λατινικά. Για τα χημικά στοιχεία δηλώνεται το σύμβολό τους: νάτριο (σύμβ. Na).
- Τα παραδείγματα παρατίθενται πρώτα με την κύρια και κατόπιν με τη μεταφορική ή συνεκδοχική σημασία, η οποία δηλώνεται με την ένδειξη (μτφ., συνεκδ., κατ’ επέκτ.). Η διπλή κατακόρυφη γραμμή: (||) στα χρηστικά παραδείγματα δηλώνει σημασιολογική ή υφολογική διαφοροποίηση. Η επιλογή των παραδειγμάτων γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να καταγράφονται οι απαραίτητες συντακτικές πληροφορίες: μεροληπτώ εναντίον/κατά/σε βάρος κάποιου.
- Τα συνώνυμα (ΣΥΝ.) και τα αντώνυμα (ΑΝΤ.) παρουσιάζονται στο εκάστοτε συγκείμενό τους.
- Τα σύμπλοκα (ΣΥΜΠΛ.) και οι στερεότυπες ή ιδιωματικές εκφράσεις (ΦΡ.) δεν καταγράφονται στην αντίστοιχη σημασία του λήμματος, αλλά στο τέλος, για καλύτερη εποπτεία του υλικού, με αυτοματοποιημένη απόλυτη αλφαβητική σειρά. Λόγω αυτοματισμού και για εξοικονόμηση χώρου, δεν επαναλαμβάνεται σε ορισμένα σύμπλοκα η σχετική λέξη, με αποτέλεσμα ο χρήστης του λεξικού να χρειαστεί να ανατρέξει σε άλλο λήμμα. Για παράδειγμα, στο λήμμα κόσμος εμφανίζεται το σύμπλοκο αναπτυσσόμενες χώρες, βλ. αναπτύσσω, για το λόγο ότι η εναλλακτική δυνατότητα αναπτυσσόμενος κόσμος είναι σπανιότερη: ΣΥΜΠΛ.: αναπτυσσόμενες χώρες & (σπανιότ.) αναπτυσσόμενος κόσμος.
- Κύρια ονόματα, ονόματα χωρών και τοπωνύμια δεν λημματογραφούνται παρά μόνο αν χρησιμοποιούνται μετωνυμικά (βλ. κροίσος) και σε στερεότυπες ή άλλες εκφράσεις: Κούλουρη, η Σαλαμίνα, μόνο στη φρ. πήγε η ψυχή/η καρδιά μου στην Κούλουρη. Καταγράφονται, όμως, τα παράγωγα επίθετα και ουσιαστικά: αθηναϊκός, θεσσαλονικιώτικος, Αθηναίος, Αθηναία, Θεσσαλονικιός, Θεσσαλονικιά.
- Τα ακρωνύμια γράφονται χωρίς τελείες ενδιάμεσα, όταν σε κάθε γράμμα αντιστοιχεί μία λέξη: ΙΧ. Βλ. όμως: ΥΠ.ΟΙΚ.
Η ετυμολογία και οι σχετικές πληροφορίες παρατίθεται στο τέλος του λήμματος σε ορθογώνιες αγκύλες, με τη μεγαλύτερη δυνατή συντομία.
- Προβολές: 185