Αρχικη

Υφολογικοί - Πραγματολογικοί δείκτες

Οι πληροφορίες για το ύφος και το γλωσσικό επίπεδο στο οποίο ανήκουν οι λέξεις, οι στερεότυπες εκφράσεις και ορισμένα μορφήματα, είναι εν πολλοίς αξιολογικές και επομένως έχουν λίγο ή πολύ υποκειμενικό χαρακτήρα. Το ίδιο ισχύει μερικώς και για το παρόν Λεξικό, παρά το γεγονός ότι έχουν αξιοποιηθεί στατιστικά στοιχεία από μεγάλες βάσεις δεδομένων και σώματα κειμένων. Τα περισσότερα λήμματα δεν συνοδεύονται από υφολογικό-πραγματολογικό δείκτη, καθώς μεγάλο μέρος του λεξιλογίου είναι υφολογικά ουδέτερο. Οι λόγιες λέξεις, και σε μικρότερη κλίμακα οι λαϊκές, παρουσιάζουν διαβαθμίσεις, οι οποίες δεν δηλώνονται στα γενικά λεξικά.

Σε ένα κατώτερο υφολογικό επίπεδο κινείται μεγάλος αριθμός λέξεων, οι οποίες χαρακτηρίζονται με τους όρους: ειρωνικό, μειωτικό, υβριστικό, χλευαστικό, ταμπού. Ο όρος «καθημερινό», για το λεξιλόγιο, δεν χρησιμοποιείται εδώ, γιατί επικαλύπτεται από τους όρους «λαϊκό», «οικείο», «προφορικό». Το ίδιο ισχύει και για τον υφολογικό δείκτη «συναισθηματικό», επειδή είναι πολύ γενικός.

Λέξεις που αναφέρονται στα γεννητικά όργανα και το σεξ χαρακτηρίζονται στα περισσότερα λεξικά καταχρηστικά «χυδαίες», αφού αξιολογούνται έτσι από τους περισσότερους φυσικούς ομιλητές. Σ’ αυτό εδώ το λεξικό κατηγοριοποιούνται ως «λέξεις ταμπού».

Ενδεικτική κατηγοριοποίηση

 

  • Ιστορικά-χρονολογικά κριτήρια
    απαιτ. λεξιλόγ.: ακριτομυθία.
    απαρχαιωμ.: αττικόν άλας.
    αρχαιοπρ.: εσθήτα.
    λόγ.: εφεξής.
    λογιότ.: ανεκόπη, κοινό ανακόπηκε.
    παλαιότ.: αγάνωτος.
    παρωχ.: απόπατος.

     

  • Γεωγραφικά κριτήρια
    διαλεκτ.: αίγα, αυτούνος. Δεν ακολουθείται εδώ η εξειδικευμένη διάκριση ανάμεσα σε διάλεκτο και ιδίωμα. Καταγράφονται, εκτός των άλλων, ορισμένες λέξεις, σχετικές με τη μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική, που έχουν γίνει ευρύτερα γνωστές: ντάκος, χαλούμι, ωτία.

     

  • Δείκτες κοινωνικής συμπεριφοράς ή ένταξης
    αργκό: διάφορα κοινωνιόλεκτα.
    νεαν. αργκό: τζαμάτος.
    λαϊκό: αγγόνι, μοβόρος.
    λαϊκότ.: λαϊκό κυρά & λαϊκότ. κερά.
    οικ.: πρωτάκι.
    ταμπού: λέξη ή έκφραση ταμπού, που σοκάρει. Πρόκειται για τις λεγόμενες «χυδαίες λέξεις», κυρ. του ερωτικού λεξιλογίου.

     

  • Στατιστικά κριτήρια
    σπανιότ.: άστριοι, σπανιότ. στον εν. άστριος.
    συνηθέστ.: -άρης, -άρα, -άρι, συνηθέστ. στο θηλ.
    συχνότ.: ακόντιο, συχνότ. συνεκδ. το αντίστοιχο αγώνισμα.

    (Οι όροι: σπάνια, συνήθως, συχνά, αναφέρονται σε ποικίλα μορφολογικά, σημασιολογικά και υφολογικά θέματα).


     

  • Βιωματικά-συναισθηματικά κριτήρια
    ειρων.: αφεντομουτσουνάρα.
    μειωτ.: ασπόνδυλος, με τη σημασία «άβουλος».
    υβριστ.: Άι/άντε στον κόρακα!
    χαϊδευτ.: αγαπουλίνι.
    χιουμορ: κρασοπατέρας.

     

  • Ρυθμιστικά κριτήρια
    αδόκ.: διδάσκοντας, αντί διδάσκων.
    εσφαλμ.: αίολος, αντί έωλος.
    καταχρ.: ακυριολεξία, αντί ακυρολεξία.

     

  • Χρηστικά – πραγματολογικά κριτήρια
    προφ.: αλαλούμ, ταρακούνημα.
    επίσ.: προσυπογραφή. Το επίσ. ταυτίζεται συχνά με το γραφειοκρατικό: προσοντολόγιο.
    επιστ.: Όταν η λέξη εμφανίζεται σε περισσότερα από ένα γνωστικά πεδία. (βλ. κλίμακα) ή ανήκει σε ειδικό λεξιλόγιο.

     

  • Σημασιολογικά κριτήρια
    αρνητ. συνυποδ.: αθηνοκεντρικός.
    θετ. συνυποδ.: σπιτικός.
    επιστ.: Όταν η λέξη εμφανίζεται σε περισσότερα από ένα γνωστικά πεδία. (βλ. κλίμακα) ή ανήκει σε ειδικό λεξιλόγιο.

     

Αρκετές λέξεις ανήκουν σε δύο ή περισσότερα υφολογικά επίπεδα, όπως: οικ.-ειρων. (εξυπνοπούλι), οικ.-χιουμορ. (τα κεφάλια μέσα!), ειρων.-χιουμορ. (θα φας καλά), προφ.-χιουμορ. (απανταχούσα).

  • Προβολές: 369

ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ

  Πανεπιστημίου 28, 106 79, Αθήνα
  210 3664700
  Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Αθήνα 2023.
Τρίστηλο με έγχρωμα λήμματα, σε χαρτί βίβλου των 60γρ. διαστάσεων 21 x 29,50 εκατοστά.