Αναζήτηση

αρκτικός¹, ή, ό [ἀρκτικός] αρ-κτι-κός επίθ.: που βρίσκεται στον ή γύρω από τον Βόρειο Πόλο ή σχετίζεται με αυτόν: ~ή: αλεπού/ζώνη/θάλασσα/τούνδρα. ~ό: κλίμα. ~οί: πάγοι. ~ές: χώρες. Πβ. βόρειος, πολικός. Βλ. αντ~. ● ΣΥΜΠΛ.: αρκτικός κύκλος & βόρειος πολικός κύκλος: ΓΕΩΓΡ. ο βορειότερος νοητός γεωγραφικός παράλληλος του ισημερινού της Γης. [< αρχ. ἀρκτικός, γαλλ. arctique, αγγλ. arctic]

βορειοανατολικός, ή, ό βο-ρει-ο-α-να-το-λι-κός επίθ. (συντομ. ΒΑ): που βρίσκεται στο σημείο του ορίζοντα μεταξύ Βορρά και Ανατολής ή ή έχει προσανατολισμό προς αυτό ή προέρχεται από αυτό: ~ά: σύνορα. (ως ουσ.) Στα ~ά της χώρας (: το αντίστοιχο τμήμα γεωγραφικής περιοχής).|| ~ό: δωμάτιο.|| ~ός: άνεμος (= γρέγος, μέσης). ~ό: ρεύμα αέρος. Βλ. βορειοδυτ-, νοτιοανατολ-ικός. ● επίρρ.: βορειοανατολικά & (λόγ.) -ώς [-ῶς] [< γαλλ. nord-est]

δυσπεψία δυ-σπε-ψί-α ουσ. (θηλ.): ΙΑΤΡ. δυσκολία στη χώνεψη που χαρακτηρίζεται από δυσφορία, πόνο, φούσκωμα και βάρος στο ανώτερο τμήμα της κοιλιάς: οξεία/χρόνια ~. Πβ. βαρυστομαχιά. Βλ. μετεωρισμός. [< μτγν. δυσπεψία, γαλλ. dyspepsie, αγγλ. dyspepsia]

νοτιοευρωπαϊκός, ή, ό νο-τι-ο-ευ-ρω-πα-ϊ-κός επίθ.: που σχετίζεται με τη Νότια Ευρώπη ή/και τους Νοτιοευρωπαίους. Βλ. βορειοευρωπαϊκός.

νότιος, α/ος, ο νό-τι-ος επίθ. {νοτιότ-ερος, -ατος} (συντομ. Ν): που βρίσκεται στον Νότο, έχει διεύθυνση προς αυτόν ή προέρχεται από αυτόν: ~ος: άνεμος (= νοτιάς)/προσανατολισμός (πβ. μεσημβρινός)/τοίχος. ~α: πλαγιά/πλευρά. ~ο: άκρο/ημισφαίριο/σέλας/τμήμα. ~ες: ακτές/περιοχές. ~α: προάστια/σύνορα. Στο ~ατο άκρο του νησιού.|| (ΓΕΩΓΡ.) Νότιος Πόλος. Νότια Ελλάδα/Κορέα.|| Οι ~οι λαοί/πληθυσμοί (π.χ. της ~ας Ευρώπης ή Αμερικής· βλ. λατινοαμερικάνικος, μεσογειακός). Βλ. βόρειος. ● Ουσ.: νότια (τα): το νότιο τμήμα ενός τόπου: στα ~ του νομού., Νότιος (ο) {συνήθ. στον πληθ.}: πρόσωπο που έχει γεννηθεί ή/και κατοικεί σε χώρα του Νότου ή στο νότιο τμήμα γεωγραφικής περιοχής. ● επίρρ.: νότια & (λόγ.) νοτίως: στον Νότο ή προς την κατεύθυνσή του: Κατευθύνεται ~ της πρωτεύουσας. Ο οικισμός βρίσκεται ~ του βουνού.|| Κινήθηκαν ~ερα. ● ΣΥΜΠΛ.: Βόρειος/Νότιος Δεσμός της Σελήνης βλ. σελήνη, Σταυρός του Νότου/Νότιος Σταυρός βλ. σταυρός [< αρχ. νότιος]

σελήνη σε-λή-νη ουσ. (θηλ.): ΑΣΤΡΟΝ. (κ. με κεφαλ. Σ) ο μοναδικός φυσικός δορυφόρος της Γης, ο οποίος περίπου κάθε έναν μήνα διαγράφει πλήρη τροχιά γύρω από αυτή: ο δίσκος/η σκοτεινή πλευρά/οι φάσεις της ~ης. ~ 15 ημερών. Η κατάκτηση της ~ης (1969). Αποικία/βάση/ταξίδι στη ~. Πβ. φεγγάρι. ● ΣΥΜΠΛ.: Βόρειος/Νότιος Δεσμός της Σελήνης: η διασταύρωση της πορείας της σελήνης με την εκλειπτική, όταν περνά από το νότιο ημισφαίριο στο βόρειο και από το βόρειο στο νότιο, αντίστοιχα., Νέα Σελήνη: φάση της σελήνης κατά την οποία αυτή δεν φωτίζεται καθόλου από τον ήλιο, με αποτέλεσμα να μην είναι ορατή από τη Γη· η περίοδος κατά την οποία συμβαίνει αυτό. Βλ. πανσέληνος., έκλειψη Σελήνης βλ. έκλειψη [< αρχ. σελήνη]

σταυρός σταυ-ρός ουσ. (αρσ.) 1. ΕΚΚΛΗΣ. (συχνά με κεφαλ. το αρχικό Σ) το σύμβολο του χριστιανισμού ως αντικείμενο ή παράσταση σταυροειδούς σχήματος, κυρ. στη λατρεία και την τέχνη: βυζαντινός/ελληνικός ή ισοσκελής/λατινικός/μαρμάρινος ~. ~ αγιασμού/ευλογίας. Ξυλόγλυπτος ~ τέμπλου. Επιστήθιος ~ επισκόπου. Προσκύνησε τον ~ό. Βούτηξαν στα παγωμένα νερά να πιάσουν τον ~ό (: έθιμο των Θεοφανείων). Η ελληνική σημαία φέρει ~ό.|| (ως κόσμημα) Ασημένιος/βαφτιστικός/κρεμαστός/χειροποίητος/χρυσός ~. Φορούσε ~ό στον λαιμό.|| (ως παράσημο) Ο ~ της Λεγεώνας της Τιμής/του Σωτήρος. 2. (παλαιότ.) κατασκευή από δύο δοκούς, κάθετες συνήθ. μεταξύ τους, όπου δένονταν ή καρφώνονταν οι καταδικασμένοι σε θάνατο με τα χέρια απλωμένα· (κυρ. ειδικότ.) το όργανο του μαρτυρίου του Ιησού Χριστού: το μαρτύριο του ~ού (: η Σταύρωση). O Απόστoλoς Ανδρέας θανατώθηκε πάνω σε ~ό σχήματoς X (: σταυρώθηκε). 3. σχήμα δύο αξόνων που τέμνονται κάθετα και γενικότ. οτιδήποτε μοιάζει με αυτό: ~ φαρμακείου. Βάλτε/σημειώστε ~ό σε ένα µόνο τετραγωνίδιο. Υπογράφει με ~ό (: για αναλφάβητο). Χαράζει ~ό. (προφ.) Ο ~ της θάλασσας (= αστερίας). (ΤΕΧΝΟΛ.) ~ μετάδοσης κίνησης. (ΑΘΛ.) Έκανε τον ~ό στους κρίκους (: άσκηση στην ενόργανη γυμναστική).|| (ειδικότ. ως εκδοτικό σύμβολο †, για φθαρμένο χωρίο ή για δήλωση της χρονολογίας θανάτου κάποιου· βλ. αστερίσκος). 4. (προφ.) το κέντρο του μετώπου, ειδικότ. το σημείο ανάμεσα στα φρύδια και τη μύτη: Τον βρήκε στον ~ό (: για καίριο χτύπημα). Πβ. κατακούτελα, στο δόξα πατρί. ● Υποκ.: σταυρουδάκι (το): συνήθ. ως κόσμημα. ● ΣΥΜΠΛ.: Βόρειος Σταυρός: ΑΣΤΡΟΝ. ο αστερισμός του Κύκνου., σταυρός προτίμησης & (προφ.) σταυρός: ΠΟΛΙΤ. που σημειώνεται από τον ψηφοφόρο δίπλα στο όνομα του υποψηφίου που επιλέγει: Έλαβε χίλιους ~ούς ~. Βλ. μονοσταυρία, πολυσταυρία, σταυροδοσία., Σταυρός του Νότου/Νότιος Σταυρός: ΑΣΤΡΟΝ. μικρός σε μέγεθος αστερισμός του Νοτίου Ημισφαιρίου. Βλ. Κύων., Τίμιος Σταυρός: ΕΚΚΛΗΣ. στον οποίο σταυρώθηκε ο Χριστός: η Ύψωση του ~ίου ~ού (: στον Ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα το 336 μ.Χ.), αγκυλωτός σταυρός βλ. αγκυλωτός, Ερυθρός Σταυρός βλ. ερυθρός, ο σταυρός του μαρτυρίου βλ. μαρτύριο, πολεμικός σταυρός βλ. πολεμικός, το σημείο του σταυρού βλ. σημείο ● ΦΡ.: (ο καθένας) σηκώνει/κουβαλάει τον σταυρό του: για τις δυστυχίες και τα βάσανα που υφίσταται κάποιος στη ζωή: ~ ~ κι ανεβαίνει τον Γολγοθά του. Θεέ μου, τι σταυρό σηκώνω; Με στωικότητα ~ ~ των άλλων., (πηγαίνω) με τον σταυρό στο χέρι (μτφ.-προφ.): για άνθρωπο τίμιο που ενεργεί αποκλειστικά με βάση τις ηθικές αξίες., κάνω τον σταυρό μου (προφ.) 1. σχηματίζω σταυρό με τον αντίχειρα, τον δείκτη και το μέσο δάχτυλο του δεξιού χεριού, ξεκινώντας από το μέτωπο, συνεχίζοντας στην κοιλιά, έπειτα στον δεξιό και, τέλος, στον αριστερό ώμο, ως λατρευτική κίνηση και για προστασία από το κακό: Κάνε τον ~ σου και μην ανησυχείς! Πβ. σταυροκοπιέμαι. 2. (μτφ.) για να δηλωθεί ευγνωμοσύνη, ευχή, απορία: Αντί να ~εις τον ~ σου που σώθηκες, κάθεσαι και παραπονιέσαι! Κάνε ~ σου να 'χουμε την υγειά μας. Είναι να ~εις τον ~ σου με αυτά που συμβαίνουν εδώ μέσα!, μα τον σταυρό! (προφ.): ως όρκος: Έτσι έγινε, ~ ~!, του Σταυρού (προφ.): η γιορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου): ανήμερα ~ ~., φιλώ σταυρό (προφ.): ορκίζομαι: Λες αλήθεια; φιλάς ~; [< μτγν. σταυρός]

-ώδης, ης, ες (λόγ.) επίθημα επιθέτων που δηλώνει ότι το προσδιοριζόμενο 1. χαρακτηρίζεται ή αποτελείται, συνήθ. σε μεγάλο βαθμό, από αυτό που δηλώνει το επίθετο: αιματ~/θορυβ~/θυελλ~/σαρκ~.|| Δενδρ~/ελ~/θαμν~. 2. (μειωτ.) έχει την ιδιότητα που εκφράζει το πρώτο μέρος της λέξης: νηπι~/παιδαρι~. 3. αναδίδει μυρωδιά: δυσ~/ευ~.