Αναζήτηση

ακρογωνιαίος, α, ο [ἀκρογωνιαῖος] α-κρο-γω-νι-αί-ος επίθ.: βασικός, θεμελιώδης, ουσιώδης: ~α: αρχή/θέση. ~ο: αξίωμα/δόγμα. ~α: στοιχεία. ● ΣΥΜΠΛ.: ακρογωνιαίος λίθος & ακρογωνιαία πέτρα 1. (μτφ.) βάση, θεμέλιο, συστατικό στοιχείο: Η ελευθερία είναι ο ~ ~ του δημοκρατικού πολιτεύματος. Πβ. πυλώνας, στήριγμα. ΣΥΝ. θεμέλιος λίθος (1) 2. μεγάλη πέτρα στην εξωτερική γωνία δύο τεμνόμενων τοίχων. ΣΥΝ. αγκωνάρι (1) [< μτγν. ἀκρογωνιαῖος]

αμμοχάλικο [ἀμμοχάλικο] αμ-μο-χά-λι-κο ουσ. (ουδ.): ΟΙΚΟΔ. μείγμα άμμου και χαλικιού, κυρ. για οικοδομικές εργασίες: χοντρό/ψιλό ~. Διάστρωση δρόμου με ~.

διακύμανση δι-α-κύ-μαν-ση ουσ. (θηλ.) {συνηθέστ. στον πληθ.} (λόγ.): διαρκής αυξομείωση, μεταβλητότητα μεγέθους, φαινομένου ή κατάστασης: ~ της θερμοκρασίας/της τιμής (των καυσίμων). ~άνσεις των μετοχών/της παραγωγικότητας/του πληθυσμού/του πληθωρισμού/των πωλήσεων/της στάθμης (του νερού). Απότομες/συνεχείς ~άνσεις παρατηρούνται στην επιχειρηματική δραστηριότητα.|| (μτφ.) ~ της φωνής (πβ. κυματισμός). Ψυχολογικές ~άνσεις (βλ. κυκλοθυμία). Ο προεκλογικός αγώνας έχει πολλές ~άνσεις και το αποτέλεσμα είναι αβέβαιο. Πβ. σκαμπανέβασμα.|| (ΣΤΑΤΙΣΤ.) ~ μεταβλητής (βλ. διασπορά). Βλ. συν~. ● ΣΥΜΠΛ.: οικονομικές διακυμάνσεις: ΟΙΚΟΝ. ακανόνιστες και συχνά έντονες μεταβολές του ρυθμού της οικονομικής δραστηριότητας ως προς τα επίπεδα παραγωγής, τιμών και απασχόλησης., ανάλυση (της) διακύμανσης/διασποράς/μεταβλητότητας βλ. ανάλυση [< γαλλ. fluctuation]

εκπυρήνιση [ἐκπυρήνιση] εκ-πυ-ρή-νι-ση ουσ. (θηλ.): ΙΑΤΡ. πλήρης αφαίρεση ξένου σώματος ή όγκου με χειρουργική μέθοδο: λαπαροσκοπική ~. ~ ινομυωμάτων (= ινομυωματεκτομή). Βλ. αποφλοίωση, μαρσιποποίηση. ΣΥΝ. εκπυρήνωση (2) [< μτγν. ἐκπυρήνισις ‘στύψιμο (για να βγει το κουκούτσι’, γαλλ. énucléation]

ένεμα [ἔνεμα] έ-νε-μα ουσ. (ουδ.) 1. ΟΙΚΟΔ. ρευστό μείγμα ανόργανων ή οργανικών ουσιών που εισάγεται σε ρωγμές τοίχων ή οδοστρωμάτων για την αποκατάστασή τους. Βλ. τσιμεντένεση. ΣΥΝ. ρευστοκονίαμα 2. ΙΑΤΡ. κλύσμα. [< 1: αγγλ. grout 2: μτγν. ἔνεμα]

κατώφλι κα-τώ-φλι ουσ. (ουδ.) 1. το κάτω οριζόντιο τμήμα του ανοίγματος της πόρτας, που αποτελείται συνήθ. από ξύλινη, πέτρινη ή μεταλλική λωρίδα· κατ' επέκτ. είσοδος, πόρτα. Πβ. ποδιά. Βλ. ανώφλι, κάσα. 2. ΨΥΧΟΛ.-ΙΑΤΡ. ουδός: το ~ της συνείδησης (: το όριο μεταξύ συνειδητού-υποσυνείδητου ή συνειδητού-ασυνείδητου).|| Tο ~ της ακοής/του πόνου. ~ ευαισθησίας. 3. ΜΑΘ. -ΦΥΣ.-ΟΙΚΟΝ. το όριο, η ελάχιστη τιμή πέρα από την οποία αρχίζει να εκδηλώνεται ένα φαινόμενο. ● ΦΡ.: περνώ το κατώφλι 1. μπαίνω σε στεγασμένο χώρο: Ο υπουργός πέρασε ~ του πρωθυπουργικού μεγάρου.|| (μτφ.) Πέρασε ~ του Κοινοβουλίου (= εκλέχθηκε βουλευτής). 2. (μτφ.) εισέρχομαι σε μια κατάσταση: Έχουμε περάσει ~ μιας καινούργιας εποχής., στο κατώφλι (+ γεν.): στις απαρχές: ~ ~ της νέας χιλιετίας/του νέου αιώνα. Βρίσκεται/είναι ~ ~ (= στα πρόθυρα) του θανάτου (βλ. ετοιμοθάνατος). [< γαλλ. au seuil ] [< 1: μεσν. κατώφλιν 2,3: γερμ. Schwelle, γαλλ. seuil, αγγλ. threshold]

κεφίρ κε-φίρ ουσ. (ουδ.) {άκλ.}: ΤΕΧΝΟΛ. ΤΡΟΦ. παραδοσιακό υγιεινό κρεμώδες ρόφημα από την περιοχή του Καυκάσου με ξινή γεύση που παράγεται από οποιονδήποτε τύπο γάλακτος (κυρ. αγελαδινό, πρόβειο, κατσικίσιο), ύστερα από ζύμωση με προσθήκη ευεργετικών μικροοργανισμών: Το συμπυκνωμένο ~ μπορεί να καταναλωθεί ως επιδόρπιο. Βλ. αριάνι, ξινόγαλο, προβιοτικός. [< γαλλ. kéfir]

μυλωνάς μυ-λω-νάς ουσ. (αρσ.) (λαϊκό): ιδιοκτήτης ή εργάτης μύλου. Βλ. -άς. ● ΦΡ.: από μυλωνάς δεσπότης: για κάποιον που παίρνει τη μια προαγωγή μετά την άλλη σε σύντομο χρονικό διάστημα ή καταλαμβάνει ανώτερη θέση χωρίς να το αξίζει. ΑΝΤ. από δήμαρχος κλητήρας, θεωρία επισκόπου και καρδία μυλωνά (παροιμ.): για κάποιον ή κάτι εντυπωσιακό, με ωραία εξωτερική εμφάνιση, αλλά στην πραγματικότητα ασήμαντο., όλοι κλαίν(ε) τον πόνο τους κι ο μυλωνάς τ' αυλάκι: για να δηλωθεί ότι ο καθένας ενδιαφέρεται μόνο για τα δικά του θέματα, αδιαφορώντας για τις υποθέσεις των άλλων. [< μεσν. μυλωνάς]

ρείθρο [ῥεῖθρο] ρεί-θρο ουσ. (ουδ.) (λόγ.): αυλάκι κυρ. βρόχινου νερού, μεταξύ πεζοδρομίου και δρόμου: ~ απορροής. Βλ. κρασπεδόρειθρο, χαντάκι. [< αρχ. ῥεῖθρον]

σαγρέ σα-γρέ επίθ./ουσ. {άκλ.}: τεχνική βαψίματος οικοδομών που δημιουργεί τραχιά επιφάνεια και γενικότ. επιφάνεια με ανάγλυφη υφή: τοίχος ~. Βλ. αρτιφισιέλ, ρελιέφ.|| Χαρτί ~ (ΣΥΝ. τουάλ). Νεσεσέρ από ~ δέρμα. Πβ. κοκκώδης. [< τουρκ. sağrι]

υπερδομή [ὑπερδομή] υ-περ-δο-μή ουσ. (θηλ.) 1. ΤΕΧΝΟΛ. υπερκατασκευή: Η σκάλα οδηγεί από το ισόγειο στην ~. Βλ. ανωδομή, επιδομή.|| ~ του πλοίου. 2. ΚΟΙΝΩΝΙΟΛ. εποικοδόμημα. Βλ. βάση, υποδομή. 3. ΓΛΩΣΣ. η τυπική οργάνωση ενός κειμενικού είδους: ~ της αφήγησης. [< 1: γαλλ. superstructure]