Αναζήτηση

βερικοκί βε-ρι-κο-κί επίθ./ουσ. {άκλ.} (προφ.): που έχει το χρώμα του βερίκοκου: ~ μπλούζα. ~ αποχρώσεις.|| (ως ουσ.) Το ~ (ενν. χρώμα). Βλ. ροδακινί.

βίκος βί-κος ουσ. (αρσ.): ΒΟΤ. φυτικό είδος (επιστ. ονομασ. Vicia sativa) της οικογένειας των ψυχανθών που χρησιμοποιείται ως ζωοτροφή και για χλωρή λίπανση. Βλ. ρόβι. [< πβ. μτγν. βικία, η < λατ. vicia]

γιαρμάς γιαρ-μάς ουσ. (αρσ.) {-άδες} & (προφ.) γερμάς: ποικιλία μεγάλου ροδάκινου με μαλακή, αρωματική κίτρινη σάρκα· καταχρ. ροδάκινο. Βλ. νεκταρίνι. [< τουρκ. yarma]

γυρίζω γυ-ρί-ζω ρ. (μτβ. κ. αμτβ.) {γύρι-σα, γυρί-στηκε, -σμένος, γυρίζ-οντας} & γυρνώ κ. -άω {-άς ..., -ώντας} 1. περιστρέφω: ~ τους δείκτες του ρολογιού/το κλειδί στην πόρτα/τη σούβλα. Μην ξεχάσεις να ~σεις το ρολόι μια ώρα μπροστά/πίσω.|| Η Γη/ο δορυφόρος ~ει. Μετά το μεθύσι ένιωθα όλα να ~ουν.|| (μτφ.) Η κυβέρνηση ~ει γύρω-γύρω από το πρόβλημα της ανεργίας (: δεν το αντιμετωπίζει ουσιαστικά). 2. στρέφω κάτι προς ορισμένη κατεύθυνση: ~ το βλέμμα.|| Με το που μπήκε στο δωμάτιο, όλοι ~σαν. ~σε στους πίσω και τους έκανε παρατήρηση. Δεν ~σε καν να με κοιτάξει. Τον φώναξα πολλές φορές, αλλά δεν ~σε. ~σε και μου είπε ότι ... Είχε ~σμένο το κεφάλι προς το μέρος της. Κοιμάται ~σμένη στο πλάι. 3. επιστρέφω: ~ από τις διακοπές/τη δουλειά/το εξωτερικό. ~ το βράδυ/την Κυριακή/πίσω. Γυρνώντας σπίτι (= καθώς γύριζα, στον γυρισμό), άκουγα ραδιόφωνο. Τηλεφώνησέ μου μόλις ~σεις. Τι ώρα είναι αυτή που ~σες πάλι; Μόλις τώρα ~σα. Θα ~σω με τα πόδια. (ως ευχή) Καλό ταξίδι και με το καλό να ~σετε! Βλ. ξανα~.|| (μτφ.) Συχνά ~ στα παλιά/στο παρελθόν/στο χθες (πβ. αναπολώ). Φέτος τον χειμώνα η μόδα ~ει (= επανέρχεται) στη δεκαετία του '60.|| Δεν μου ~σε ακόμη τα δανεικά. (στο ποδόσφαιρο) ~σε από αριστερά τη μπάλα στον τερματοφύλακα. 4. αναποδογυρίζω: ~ τα αβγά/την ομελέτα.|| Ο γιακάς σου έχει ~σει (: έχει έρθει το μέσα έξω). 5. αλλάζω: ~ κανάλι/πλευρό/σελίδα.|| (μτφ.) ~ουν τα πράγματα. ~σε η κατάσταση/η τύχη. Ο καιρός ~σε (σε βοριά/νοτιά). Πβ. μεταβάλλομαι. 6. περιφέρομαι, τριγυρίζω: ~ει όλο το βράδυ στους δρόμους/σε μπαράκια. ~ει με τον ένα και με τον άλλο (: βγαίνει, έχει ερωτική σχέση). Οι μασκαράδες γύριζαν από σπίτι σε σπίτι. Πού ~ες όλη μέρα; ~ει εδώ κι εκεί.|| Το νησί είναι πανέμορφο, αξίζει να το ~σετε (: να κάνετε τον γύρο του, βλ. περπατώ.). ~σε όλο τον κόσμο (: ταξίδεψε παντού).|| Μας ~σαν σε μουσεία, καταστήματα, ταβέρνες (= ξενάγησαν, πήγαν). 7. κινηματογραφώ: ~ ένα ντοκιμαντέρ/ένα σίριαλ/ταινία. Το φιλμ ~στηκε το 1970. Βλ. κακο-, καλο-γυρισμένος. ● ΦΡ.: γυρίζω με άδεια χέρια (προφ.): επιστρέφω άπρακτος: Πήγε για κυνήγι, αλλά γύρισε ~ ~., γυρίζω το μέσα έξω: βγάζω έξω αυτό που βρίσκεται από μέσα, αναστρέφω, αντιστρέφω: Γύρισε τα γάντια ~ ~., γυρίζω το παιχνίδι & το παιχνίδι γυρίζει: (κυρ. στο ποδόσφαιρο) για ανατροπή του σκορ και συνήθ. νίκη της ομάδας ή του παίκτη που έχανε προηγουμένως., μου γυρίζει/μου ανακατεύεται το στομάχι/μου γυρίζουν τ' άντερα (μτφ.-προφ.): με ενοχλεί υπερβολικά, μέχρι αηδίας: ~ ~ μόνο που το σκέφτομαι!, να πάει και να μη γυρίσει!: (αποτρεπτικά) για εξαιρετικά δυσάρεστο συμβάν., ρόδα είναι και γυρίζει/γυρίζει ο τροχός: για το ευμετάβλητο της τύχης. Πβ. έχει ο καιρός γυρίσματα., το γύρισε στ' αστείο/στην πλάκα (προφ.): έστρεψε τη συζήτηση προς το αστείο., το γύρισε στο σοβαρό (προφ.): έστρεψε την κουβέντα σε σοβαρά θέματα ή πήρε σοβαρό ύφος., το/τα γυρίζω (μτφ.-προφ.): αλλάζω γνώμη ή συνήθεια: Ενώ αρχικά είπε ότι θα με βοηθήσει, μετά μου τα γύρισε.|| Το ~σε (= στράφηκε) στη μαγειρική τώρα., τώρα που γυρίζει (προφ.): (ως προτροπή) σε περιπτώσεις που η έκβαση δεν έχει ακόμη κριθεί και οι προοπτικές είναι ανοιχτές: Έλα παίξε ~ ~ (: ενν. η ρουλέτα και γενικότ. σε τυχερά παιχνίδια)! Πάρτε προσκλήσεις ~ ~!, αλλάζει/γυρίζει το γούρι βλ. γούρι, αλλάζω/γυρίζω (την) κουβέντα/(τη) συζήτηση βλ. αλλάζω, αλλάζω/γυρίζω σε κάποιον μυαλά/κεφάλι/ιδέες βλ. αλλάζω, γυρίζει σαν (τη) σβούρα βλ. σβούρα, γυρίζει σαν την άδικη κατάρα βλ. κατάρα, γυρίζει/βουίζει το κεφάλι μου βλ. κεφάλι, γυρίζω/ανοίγω (μια) νέα σελίδα βλ. σελίδα, γυρίζω/στρέφω και το άλλο μάγουλο βλ. μάγουλο, γυρίζω/στρέφω/δείχνω την πλάτη/τα νώτα μου σε κάποιον/κάτι βλ. πλάτη, η τύχη μού γυρίζει την πλάτη βλ. τύχη, θα γυρίσει ο τροχός, θα χορτάσει κι ο φτωχός βλ. χορταίνω, ο κόσμος γύρισε ανάποδα/ήρθε τα πάνω κάτω βλ. κόσμος, όταν εσύ πήγαινες, εγώ ερχόμουν/γύριζα/γυρνούσα βλ. πηγαίνω & πάω, πολλές φορές πάει η στάμνα για νερό, μία πάει και δε(ν) γυρίζει βλ. στάμνα, το ποτάμι δε(ν) γυρίζει πίσω βλ. ποτάμι [< μεσν. γυρίζω, γαλλ. tourner, αγγλ. turn]

κάργκο κάρ-γκο ουσ. (ουδ.) {άκλ.} 1. πλοίο ή αεροπλάνο που μεταφέρει εμπορεύματα· κυρ. συνεκδ. το ίδιο το φορτίο: (ως επίθ.) πτήσεις ~. Βλ. φορτηγό. 2. είδος φαρδιού παντελονιού με μεγάλες εξωτερικές τσέπες στο πλάι των μηρών: (ως επίθ.) ~ κάπρι. [< 1: αγγλ. cargo, γαλλ. ~, 1906]

νεκταρινιά νε-κτα-ρι-νιά ουσ. (θηλ.): ΒΟΤ. ποικιλία ροδακινιάς (επιστ. ονομασ. Prunus persica), καρπός της οποίας είναι το νεκταρίνι. ΣΥΝ. μηλοροδακινιά

-ότητα (λόγ.) επίθημα αφηρημένων θηλυκών ουσιαστικών που δηλώνουν 1. κατάσταση ή χαρακτηριστικό: αυστηρ~/γνησι~/προνοητικ~. Βλ. -ύτητα.|| (ΕΚΚΛΗΣ.) Oσι~/παναγι~. Αγι~/ιερ~ (ΣΥΝ. -οσύνη). 2. (περιληπτ., παράγ. από ουσ.) σύνολο ατόμων με κοινή ιδιότητα: αδελφ~/ανθρωπ~. [< αρχ. -ότης]

ρεβίθια ρε-βί-θια ουσ. (ουδ.) (τα) {σπάν. στον εν. ρεβίθι} & (λαϊκό) ροβίθια & (εσφαλμ.) ρεβύθια: οι μικροί στρογγυλοί καρποί της ρεβιθιάς, φαγώσιμο όσπριο: (ΜΑΓΕΙΡ.) ~ γιαχνί/με λαχανικά/με ρύζι/σούπα/στον φούρνο (= ρεβιθάδα). ~ κοκκινιστά/νερόβραστα/σαλάτα. Κρέας/μελιτζάνες με ~. Πουρές ~ιών (πβ. χούμους). ● Υποκ.: ρεβιθάκι (το) ● ΦΡ.: το κουκί και το ρεβίθι βλ. κουκιά [< μεσν. ρεβίθι]

ροζέτα ρο-ζέ-τα ουσ. (θηλ.) 1. διακοσμητικό στοιχείο σε σχήμα λουλουδιού, που συνήθ. τοποθετείται στο κέντρο του ταβανιού: ανάγλυφη/επιχρυσωμένη/ξύλινη ~. ~ με φυτικό διάκοσμο. Βλ. ρόδακας. 2. ΤΕΧΝΟΛ. επίπεδος δακτύλιος σύσφιξης ή στήριξης: λαβή με ~. Πβ. ροδέλα. 3. παράσημο με σχήμα τριαντάφυλλου. 4. ΟΡΥΚΤ. διαμάντι που η μία του πλευρά είναι πολυεδρική και η άλλη επίπεδη. 5. δαχτυλίδι με κεντρική πέτρα και μικρούς πολύτιμους λίθους γύρω της σε σχήμα λουλουδιού. Βλ. -έτα. [< ιταλ. rosetta, γαλλ. rosette]

ροΐ ρο-ΐ ουσ. (ουδ.) & ρογί (λαϊκό): μικρό δοχείο λαδιού σε σχήμα κώνου με μακρόστενο στόμιο. Πβ. λαδερό, λαδικό. [< μεσν. ρογίον]

ρώγα [ῥῶγα] ρώ-γα ουσ. (θηλ.) & ρόγα 1. καθένας από τους καρπούς που έχει το τσαμπί του σταφυλιού: άγουρη ~ (βλ. αγουρίδα). Βλ. γίγαρτα. ΣΥΝ. ράγα² 2. ΑΝΑΤ. θηλή του μαστού. 3. το εσωτερικό των ακροδαχτύλων. ● Υποκ.: ρωγίτσα & ρωγούλα (η) ● ΦΡ.: μάζευε κι ας είν' και ρώγες (παροιμ.): κάνε αποταμίευση ακόμα και μικρών, ασήμαντων πραγμάτων, γιατί μπορεί να φανούν χρήσιμα στο μέλλον., τζίτζικας ελάλησε, μαύρη ρώγα γυάλισε βλ. τζιτζίκι [< μεσν. ρώγα < αρχ. ῥώξ, αιτ. ῥῶγα]

τρίζοντες τρί-ζο-ντες ουσ. (αρσ.) (οι) {σπάν. στον εν. τρίζων}: ΙΑΤΡ. ρόγχοι μικρής διάρκειας με μη μουσικό ήχο, που αποτελούν σύμπτωμα της λοβώδους πνευμονίας: εισπνευστικοί ~.